Orman Yangınları: Artış Var Mı, Iklim Değişikliği Ile Nasıl Bir Kontağı Var?

Son devirde yaşanan sıcak hava dalgaları ve dünyanın dört bir yanında yaşanan orman yangınları dert yaratıyor. Türkiye, Yunanistan ve Avrupa’nın kimi bölgeleri ile Kuzey Amerika’da, tarihin en makûs yangın döneminin yaşanıyor olabileceği uyarısı yapılıyor.

Pekala orman yangınları geçtiğimiz yıllara nazaran arttı mı?

California büyük darbe aldı

ABD’nin batı bölgelerinde bu yıl kayda geçen en yüksek hava sıcaklıkları yaşandı. Bu durum şiddetli kuraklığa neden olduğu üzere, büyük orman yangınları birbirlerini izledi.

California’da bu yılın başından beri, son 5 yılın ortalamasının iki katından da fazla ormanlık alan yandı.

ABD’deki Washington Üniversitesi Etraf ve Orman Bilimleri Fakültesi’nden Dr Susan Prichard, “Rekor seviyelere ulaşan sıcak hava dalgaları sonrası artık California’da korkulan büyük yangın felaketlerini yaşıyoruz” diyor.

Geçtiğimiz yıllarda California’da orman yangınlarının Kasım ayına kadar devam etme eğilimi gösterdiğini belirterek, “Korkarım yeni bir kayda geçen en büyük yangın dönemini yaşayabiliriz” diyor.

ABD’nin genelinde bu yılın başından beri 1.5 milyon hektarlık alan yandı ve bu sayı, 2020 yangın döneminden bir milyon daha fazla. Bunun sonucunda bölgenin en berbat yangın dönemi kayda geçti.

Orman yangınları: Artış var mı, iklim değişikliği ile nasıl bir kontağı var?

ABD’nin genelinde 2021’de yanan alanlar 10 yıllık ortalamanın hala altında. Birtakım eyaletler California kadar önemli bir darbe almadı.

Fakat uzmanlar, çok kurak ve uzun geçeceği anlaşılan yangın dönemi hakkında erkenden bir kıymetlendirme yapmamak gerektiğini söylüyor.

İklim değişikliğinin yarattığı sıcak ve kurak iklim şartları, orman yangınlarını tetikliyor.

Dr Prichard da, tekrar iklim değişikliği sonucu şiddetli rüzgarlar ve yıldırım üzere hava olaylarında da artış yaşandığına dikkat çekiyor.

California tarihi büyüklükteki orman yangınıyla çaba ediyor

Türkiye’de ‘tarihin en berbat orman yangınları’

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Türkiye tarihinin en makûs orman yangınları” olarak nitelediği yangınlar, ülkenin batısı ve güneyinde 200’den fazla noktada görüldü.

Hükümet yetkilileri, yangınların büyük oranda denetim altına alındığını açıkladı.

Öte yandan Avrupa Orman Yangınları Bilgi Sistemi’nin datalarına nazaran, bu yılın başından beri çıkan yangınlarda 175 bin hektarlık alan yandı.

Bu, 2008-2020 yılları ortasında yılın bu devri için kayda geçen yangınların ortalamasından 8 kat daha fazla .

Orman yangınları: Artış var mı, iklim değişikliği ile nasıl bir kontağı var?

İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi’nden Dr. Yusuf Serengil, “Akdeniz bölgesinin tamamı için çok makus bir yıldı. Buna Temmuz ayı ortalamasını aşan sıcaklıkların neden olduğunu düşünüyoruz” diyor.

Türkiye’de yetkililer yangına hazırlıksız yakalandıkları ve gereğince yangın söndürme uçağı olmadığı gerekçesiyle eleştirildi.

Yangınla gayret çalışmalarına dayanak için nihayetinde Fransa, İspanya ve diğer ülkeler Türkiye’ye hava araçları gönderdi.

Türkiye’nin ormanlarına ne oluyor, yangın riski nasıl arttı?

Yunanistan’da da kayda geçen en büyük orman yangınları görüldü ve ortalamanın 12 kat fazlası ormanlık alan yandı.

En çok ziyan gören bölgelerden Yunan adası Evia’da (Eğriboz) bulunan 2 binden fazla kişi deniz üzerinden tahliye edildi.

Yunanistan Başbakanı Miçotakis, yangın söndürme çalışmalarındaki muhtemel zaafiyetler nedeniyle özür diledi

Siberya yangınları

Orman yangınlarıyla oluşan kalın duman katmanı Siberya’nın değerli bir kısmını kaplamış durumda. Uydu manzaralarına nazaran, dumanlar Kuzey Kutup Dairesi ve ötesine kadar ulaştı.

Siberya’da her yaz benzeri yangınlar yaşanıyor. Siberya’nın güneyi ve Çin-Moğolistan sonu yakınlarında başlayan yangınların kademe kademe alevlerin ulaşmasının güç olduğu Kuzey Kutup Dairesi’ne yanlışsız hareket ettiği de görülebiliyor.

Lakin bu yılki yangın döneminde tarihte birinci kere Siberya’dan çıkan dumanların Kuzey Kutbu’na ulaştığı görüldü.

Durumun kötüleştiğine dair diğer işaretler de var.

Rusya’daki Sukachev Orman Enstitüsü’nün datalarına nazaran, Siberya’da geçtiğimiz 10 yıllık süreçte (2011-2020) yanan alanların ortalaması, bir evvelki on yıllık devrin iki katından fazla.

Siberya’nın kuzeydoğusundaki Yakutistan ya da Saha Özerk Cumhuriyeti’nde Haziran ayının ortalarından beri büyük orman yangınları görüldü. Bu tip şiddetli yangınlar sonucu havaya çok daha fazla karbondiyoksit salınıyor. Bu yıl bölgede çıkan yangınlar sonucu salınan karbonun hacmi geçtiğimiz yıllara oranla çok daha fazla. Öte yandan komşusu olan bölgelerde yangın dönemi o kadar makus geçmedi.

Orman yangınları: Artış var mı, iklim değişikliği ile nasıl bir kontağı var?

Bilim insanları, daha sıcak ve kurak olan iklim şartlarının Siberya’nın kuzey bölgelerindeki yangın riskini artırdığını söylüyor. Öte yandan insan eliyle yaratılan iklim değişikliği burada daha şiddetli yangınlar görülmesinin en değerli nedenlerinden biri.

Siberya’da yapılan bir araştırmaya nazaran, 2020’de rekor seviyede sıcaklıklar görülmesinin ana sebebi iklim değişikliği.

Amazon Ormanları’nda neler oluyor?

Brezilya’daki Amazon Ormanları, bölgedeki ekosistemin dünya için kritik olması nedeniyle yakından takip ediliyor.

Tarıma bağlı olarak ormanların tahrip edilmesi ve orman yangınları ekosistemi tehlikeye atıyor.

Öte yandan ülkede yangın dönemi genelde Ağustos ve Eylül aylarında tepe yaptığı üzere, şimdi bir kıymetlendirme yapmak için erken.

Tropikal Ekoloji Uzmanı Dr. Michelle Kalamandeen’in uydu manzaraları ile yaptığı tahlile nazaran, bölgede 2021 yılının başından beri yanan alanlar, geçen yıla oranla daha az.

Fakat tarım ve sığır otlatma için kullanılan savan ve meraların büyük kısmında yangınların yarattığı hasar daha fazlaydı.

Yangınlar karşısında daha savunmasız olan savan tipi ile ormanların kesiştiği Mato Grosso ve Pará üzere Amazon Ormanları’nın güneyindeki bölgelerde geçen yılki yangınlar büyük bir hasar bıraktı.

Arkansas Üniversitesi’nden Jeobilim Uzmanı Prof. Katia Fernandes, var olan iklim şartları ve yağış kestirimleri nedeniyle bölgede yeniden “büyük yangınlar görülebileceği” ihtarında bulundu.

Peru ve Bolivya’da ise “ortalamaya” yakın bir dönem yaşanacağı varsayım ediliyor.

Genel olarak iklim şartları ile ilgili iddialara istinaden, 2020’de görülen şiddetli yangınlara misal büyüklükte yangınlar beklenmiyor.

İnsan eliyle yaratılan orman tahribatı, orman yangınları açısında büyük bir risk faktörü.

Ormansızlaştırma ne kadar artarsa, yağışların azalması sonucu ormanlık alanda yangın ihtimali de artıyor.

İklim değişikliğinin de Amazon Ormanları üzerindeki tesirinin büyük olduğuna dikkat çeken Prof. Fernandes, “Kurak geçen dönemin eskiye oranla daha uzun olduğu, şiddetli kuraklıkların da iklim değişikliğinin tabiatta yarattığı değişkenlik nedeniyle şiddetli kuraklıkların daha sık görüldüğüne dair elimizde ispatlar var” diyor.