28 Temmuz 1914’te Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahtı Franz Ferdinand’ın Saraybosna’da öldürülmesi sonrası patlak veren 1. Dünya Savaşı tam 4 yıl 3 ay sürdü. 10 milyona yakın insanın öldüğü kestirim edilen büyük savaşın sonucunda dünya istikrarlarını derinden etkileyen çok değerli sonuçlar doğdu. Sizler için Birinci Dünya Savaşı’nın istikrarlarını değiştiren en kıymetli dört cephesini derledik.
Savaşın ana üssünü Batı Cephesi oluşturuyordu. Almanya’nın Fransa, Belçika ve Hollanda’ya karşı kara harekatları yürüttüğü bu cephede dört sene boyunca çatışmalar devam etti.
Batı Cephesi’nde Almanya, ‘Yıldırım Taktiği’ ismi verilen bir usul ile Fransa’yı teslim olmaya zorlamak istedi. Paris’e 70 km kadar yaklaşan Alman birlikleri, bu noktada sert bir direnişle karşılandı ve durmak zorunda kaldı. Bu andan itibaren Batı Cephesi’nde işler bilakis dönmeye başladı. Temmuz 1917’de başlayan İngiliz harekatında 250 binden fazla asker hayatını yitirdi, buna karşın bu sefer de Almanlar sert bir direnç ortaya koyarak ayakta kalmayı başardı. Batı Cephesi’nde kesin bir sonuç alınmamasına karşın, savaşın genel gidişatından ötürü Almanya ateşkes görüşmelerini başlatmak zorunda kaldı.
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun en büyük başarılarından birisi kuşkusuz Gelibolu Yarımadası’nda gerçekleşti.
Britanya İmparatorluğu ve Fransa’nın başını çektiği çok büyük bir Donanma, Çanakkale Boğaz’ını geçerek Osmanlı’nın başşehri İstanbul’u işgal etmek istediler. Osmanlı Ordusu, büyük bir direnç göstererek bu geçişe müsaade vermedi. Pes etmeyen müttefikler bu sefer de yarımadaya çıkartma yaparak savaşı kazanmayı denediler. Bu yüzden Avustralya’dan Yeni Zelanda’ya; Kanada’dan İrlanda’ya, Senegal’den Hindistan’a kadar İngiliz ve Fransız dominyonlarından on binlerce askeri Gelibolu’ya getirdiler. Bir seneye yakın devam eden kanlı muharebelerin sonunda Türk direnişi kırılamadı.
Çanakkale Savaşı sırasında Anafartalar Küme Kumandanı olarak misyon yapan Yarbay Mustafa Kemal, savaş içinde Albay rütbesine savaş sonrasında ise general rütbesine yükseltildi.
Albay Mustafa Kemal’in askerlerine ‘ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek vakitte yerimize öbür askerler gelebilir’ kelamları bu savaşın Osmanlı Devleti için ne kadar hayati ehemmiyette olduğunu gözler önüne seriyordu. Bu savaşta büyük bir tanınırlığa ulaşan Albay Mustafa Kemal, daha sonra Türk Kurtuluş Savaşı’nın da liderliğini üstlenip 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu önderi olmayı başardı.
Müttefik Kuvvetleri, 1916 yılının başlarında Çanakkale Boğazı’nı geçemeyeceklerini anlayarak bölgeden çekildiler. Bu savaşın dünya tarihini de direkt etkileyen sonuçları oldu.
Müttefiklerin 1915’te İstanbul’a girememesi savaşın ömrünü 2 sene uzattı. Müttefiklerinden yardım alamayan Çarlık Rusya’sında ihtilal oldu. Bolşevikler iktidara geldi. Gelibolu’daki Türk direnişinden etkilenen Avustralya ve Yeni Zelanda’da bağımsızlık yanlısı görüşler oluşmaya başladı. Osmanlı Devleti’nin bu başarısına karşın 1918’deki Ateşkes Antlaşması sonucu İtilaf Devletleri Çanakkale Boğazı’ndan geçmeyi başardı. Fakat Çanakkale direnişi 5 sene sonra başlayacak Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı’na ilham kaynağı oldu.
Birinci Dünya Savaşı’nın bir öteki kıymetli cephesi Güney’de yaşandı. Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Arap Yarımadası ve Suriye, Irak etrafında şiddetli muharebeler yaşandı.
Bölgenin Müslüman yerli halkının, savaş boyunca Osmanlı İmparatorlu saflarında savaşması bekleniyordu. Lakin bu bölgede Arap milliyetçiliğinin tetiklediği hareketler ve Britanya imparatorluğunun bölge üstünde kurduğu siyasetler sayesinde çok sayıda Arap kanaat lideri İngilizlerin yanında saf tuttu. Bu tavır, bölgeyi müdafaaya çalışan Osmanlı Ordusu’nu sıkıntı durumda bıraktı. Buna karşın hem Süveyş Kanalı’nda hem de Suriye’de İngilizlere karşı değerli muvaffakiyetler elde Osmanlı Ordusu, savaşın sonlarına yanlışsız bölgeden çekilmek zorunda kaldı.
Güney Cephesi’nde yaşananlar bilhassa Türk milleti içinde kıymetli kırılmalara yol açtı. Bölgeyi korumak için savaşan Osmanlı askerleri, kendi vatandaşları olan yerli Arap halktan bekledikleri dayanağı göremeyince ruhsal olarak ayrışma yaşadı.
Türkiye’de bugün dahi var olan bir grup yargıların kökenlerinin de Birinci Dünya Savaşı’nda Güney Cephesi’nde savaşan askerlerin anlatımları olduğu söz edilir. Bununla birlikte tüm İslam dünyasının önderi pozisyonunda olan Halife’nin de eski etkinliğinde ve gücünde olmadığı bu savaşlar sonucu ortaya çıktı. 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin bir ulus devlet kimliğinde kurulup bu tarafta atılımlar yapması da bu ayrışma süreci ile ilişkilendirilir.
Birinci Dünya Savaşı’nın en kilit cephelerinden birisi de Kafkasya Cephesi’ydi. Osmanlı İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu’nun karşı karşıya geldi bu cephede, yakın tarihi ve hatta günümüzü yakından ilgilendiren olaylar yaşandı.
Kars ve Ardahan üzerinden Doğu Anadolu’ya giren bu bölgelerde işgallere girişen Rus Ordusu ilerleyişini sürdürdü. Bu bölgede yerleşik durumda olan Osmanlı Vatandaşı Ermeniler içinden Rus Ordusu’na takviye olan kümeler oldu. Bunun üzerine 1915 yılında Tehcir kararı alındı ve bölgede yaşayan Ermenilerin Halep bölgesine zarurî göç ettirilmesi kararı verildi. Günümüzde dahi tartışılan bu olaylar sonucunda bölgenin demografik yapısı değişti.
Kafkasya Cephesi’nde savaş, Rusya’da ihtilal olmasının akabinde sona erdi. İşgal ettikleri bölgelerden çekilen Rusya’da idareye gelen Bolşevikler, sonrasındaki süreçte Ankara’da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne takviye verdi.
Birinci Dünya Savaşı’nın “bitmeyen savaş” olduğu ve İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar politik olarak devam ettiği söz edilir. Bunun en değerli sebebi ise bu savaşın sonunda imzalanan Antlaşmalardır.
Alman İmparatorluğu ile Versay, Osmanlı İmparatorluğu ile Sevr Antlaşmaları imzalandı. Bu antlaşmalar Türk ve Alman uluslarını ekonomik ve siyasi açıdan zapturapt altına alan mukavelelerdi. Bunun sonucu olarak Türk Milleti, Sevr Antlaşması’nı tanımayarak Mustafa Kemal Paşa etrafında kenetlenerek Kurtuluş Savaşı’na girişti ve Bağımsız Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.
Almanya’da ise Versay’ın oluşturduğu travmalar ülkede büyük bir nefret ve öfke iklimi oluşturdu. Bir hatalı arayışına giren Almanlar, kendi içlerinde hainler olduğu kanaatine vardı. Bu görüşleri ile iktidara gelen Adolf Hitler karakteri, dünyayı ikinci büyük savaşa sürükledi.
