Salvador Kısmı: Alışılmadık Teknik Hünerle Yaptığı Gerçeküstü Yapıtlara Sahip Salvador Kolu’nun Biyografisi

Dalí, 1904 yılında İspanya’nın Pirene Dağları yakınlarındaki Figueres kentinde doğdu. Büyürken bu görünümle çevrili olan Kolu, çocukken gördüğü görünüme sık sık fotoğraflarında yer verdi. Salvador Kolu, avukat olan Salvador Kısmı Cusí ve Felipa Domènech Ferrés’in oğluydu.

Aile, sanatkarın doğumundan evvel çok acı çekti zira birinci oğulları çok erken öldü. Genç sanatkara sık sık meyyit erkek kardeşinin reenkarnasyonu olduğu söylendi. Dalí, çok küçük yaşlardan itibaren, çocukluğunun etraftaki Katalan etrafından çok fazla ilham aldı ve buradaki görünümlerin birçok, daha sonraki kıymetli fotoğraflarında tekrar eden motifler haline geldi. Avukat babası ve annesi, sanata olan erken ilgisini büyük ölçüde besledi. 

İlk çizim derslerini 10 yaşında aldı ve onlu yaşlarının sonlarında Madrid Hoş Sanatlar Okulu’na kaydoldu ve burada İzlenimci ve Noktacı tarzları denedi. Kolu şimdi 16 yaşındayken annesini göğüs kanserinden kaybetti ve bu ona nazaran ‘hayatımda aldığım en büyük darbe’ oldu. 19 yaşındayken babası, genç sanatkarın aile meskeninde teknik olarak eksiksiz karakalem çizimlerinden oluşan bir şahsî standa konut sahipliği yaptı.

1922’de Kolu, Residencia de Estudiantes’te yaşadığı Madrid’deki San Fernando Özel Fotoğraf, Heykel ve Gravür Okulu’na kaydoldu. Sanatsal olarak, o sırada pek çok farklı tarz denedi ve merakını uyandıran her şeyle uğraştı. Ortalarında sinema imalcisi Luis Buñuel ve şair Federico García Lorca’nın da bulunduğu bir küme önde gelen sanatkarla yakınlaştı.

Nihayetinde Kolu, mezuniyetten evvelki son imtihanında profesörlerinden birine hakaret ettiği için 1926’da akademiden atıldı. Dalí, okuldan atılmasının akabinde birkaç ay boşta kaldı. Daha sonra Paris’e hayatını değiştiren bir seyahat yaptı. Pablo Picasso’yu stüdyosunda ziyaret etti ve Kübistlerin yaptıklarından ilham aldı. Fütüristlerin hareketi yine yaratma ve objeleri birebir anda, birden çok açıdan gösterme teşebbüsleriyle büyük ölçüde ilgilenmeye başladı . Freud’un psikanalitik kavramlarının yanı sıra Giorgio de Chirico üzere metafizik ressamları ve Joan Miró üzere Sürrealistleri incelemeye başladı.

Sonuç olarak, imgelem oluşturmak için bilinçaltını araştırmak için psikanalitik sistemler kullanmaya başladı. Gelecek yıl boyunca Kısmı, gerçekliği dramatik bir halde tekrar yorumlamanın ve algıyı değiştirmenin bir yolunu düşünmeye çalışırken bu kavramları keşfedecekti.

1928’de Kısmı, sinema imalcisi Luis Buñuel ile iğrenç saplantılar ve irrasyonel imgeler üzerine filmsel bir meditasyon olan Endülüs Köpeği için iştirak kurdu. Sinemanın konusu cinsel ve politik açıdan o kadar şok ediciydi ki, Kolu makus bir şöhrete sahip oldu ve Parisli Sürrealistler ortasında epeyce heyecan yarattı. Sürrealistler, Dalí’yi etraflarına almayı düşündüler.

Rusya’da Elena Dmitrievna Diakona olarak dünyaya gelen Gala, Kolu’nun ömür uzunluğu sürecek, değişmez ve en değerli ilham perisi olmasının yanı sıra müstakbel eşi, en büyük tutkusu ve işletme yöneticisi oldu. Bu özgün toplantıdan kısa bir müddet sonra Kolu, Paris’e taşındı ve André Breton tarafından Sürrealistlere katılmaya davet edildi.

Sonraki birkaç yıl boyunca, Kolu’nun fotoğrafları, bilhassa paranoyanın ruhsal durumu ve husus olarak ehemmiyeti hakkındaki teorilerini açıklayıcı nitelikteydi. Baba figürlerinin ve iktidarsızlığın cinselleştirilmiş kaygılarını yansıtan vücutlar, kemikler ve sembolik objelerin yanı sıra vaktin geçmesiyle ilgili korkuya atıfta bulunan semboller çizdi. Kolu’nun en ünlü fotoğraflarının birçok bu son derece yaratıcı periyoda aittir.

Kariyeri yükselirken, Kısmı’nın özel hayatı da değişiyordu. Gala’dan hem ilham almış hem de aklını çelmiş olmasına karşın babası, oğlundan on yaş büyük bir bayanla olan bu alakaya pek de istekli değildi. Kısmı daha çok avangarda hakikat ilerledikçe, oğlunun sanatsal gelişimi için birinci teşviki azalıyordu . Bardağı taşıran son damla, Kısmı’nın bir Barselona gazetesi tarafından alıntılanmasıyla geldi:

‘Bazen, annemin portresine eğlenmek için tükürüyorum.’ 

Yaşlı Kısmı, 1929’un sonunda oğlunu aile konutundan kovdu.

Savaş siyaseti Sürrealist tartışmaların ön saflarında yer aldı ve 1934’te Breton, komünizm, faşizm ve General Franco hakkındaki farklı görüşleri nedeniyle Dalí’yi Sürrealist kümeden çıkardı. Bu hudut dışı edilmeye cevap olarak Kısmı, ‘Ben kendim Sürrealizm’im’ diye ünlü bir biçimde karşılık verdi. Breton ve Sürrealistlerin kimi üyeleri yıllarca Kolu ile çalkantılı bir bağlantı yaşadılar, bazen sanatçıyı onurlandırdılar ve başka vakitlerde kendilerini ondan ayırdılar. Yeniden de Sürrealizm ile irtibatlı öbür sanatkarlar Kısmı ile arkadaş oldular ve yıllar boyunca onunla yakın olmaya devam ettiler.

İlerleyen yıllarda Kolu geniş çapta seyahat etti ve Gustave Courbet ve Jan Vermeer üzere kanonlaştırılmış ressamlara olan sevgisinden yararlanan daha klasik fotoğraf tarzları uyguladı. Şöhreti o kadar genişledi ki, güçlü, tanınmış ve modaya uygun bireyler tarafından istek görüyordu. 1938’de Coco Chanel, Dalí’yi Fransız Rivierası’ndaki konutu ‘La Pausa’ya davet etti ve burada kapsamlı fotoğraflar yaptı ve daha sonra New York’taki Julien Levy Galerisi’nde sergilenen çalışmalarını yarattı. Fakat elbet, Kolu’nun gerçek sihirli anı, o yıl kahramanı Sigmund Freud ile tanıştığı vakit geldi. Kısmı, portresini yaptıktan sonra, Freud’un, ‘Şimdiye kadar, hami aziz olarak kabul edildiğimi düşündüğüm Sürrealistleri büsbütün meczup olarak görmeye yönlendirildim. Bu genç İspanyol, samimi, fanatik gözleriyle’ dediğini öğrenince çok heyecanlandı.

Bu sıralarda Kısmı, kıymetli bir hami olan varlıklı İngiliz şair Sir Edward James ile de tanıştı. James yalnızca Kolu’nun yapıtlarını satın almakla kalmadı, tıpkı vakitte onu iki yıl boyunca finansal olarak destekledi ve Kolu’nun The Lobster Phone (1936) ve Mae West Lips Sofa (1937) üzere en ünlü yapıtlarından kimilerinde işbirliği yaptı.

ABD’yi birinci defa 1930’ların ortalarında ziyaret etti. Ve gittiği her yerde suları dalgalandırmaya devam etti. Dalí, New York’tayken birçok sürrealist aktifliğe katıldı. Museum of Çağdaş Art’ta Fantastik Sanat, Dada, Sürrealizm bahisli birinci stantta yer aldı.

İkinci Dünya Savaşı’nın Avrupa’daki yıkımından sonra Kolu ve Gala, 1940’ta Amerika Birleşik Devletleri’ne döndüler. New York ve California ortasında sekiz yıl kalacaklardı. Bu periyotta Kısmı, uygulamalarını görsel sanatların ötesinde çok çeşitli öteki yaratıcı ilgi alanlarına hakikat genişleterek epeyce üretken hale geldi. Takı, giysi, mobilya, oyun ve bale setleri ve hatta perakende mağazaları için vitrinler tasarladı.

1929’da aile konutundan atıldıktan sonra Kolu, yakındaki balıkçı köyü Port Lligat’ta küçük bir kıyı konutu satın aldı. Sonunda etrafındaki tüm konutları satın alarak mülkünü büyük bir villaya dönüştürdü. Gala ve Kolu, 1948’de Port Lligat’a geri döndüler ve burayı önümüzdeki otuz yıl boyunca ana konutları haline getirdiler.

Dalí’nin sanatı gelişmeye devam etti. Kolu, farklı sanatsal ortamları keşfetmenin yanı sıra, çalışmalarında optik illüzyonlar, negatif alan, görsel söz oyunları kullanmaya başladı. 1948’den başlayarak, bir yahut her iki tarafta en az beş fit uzunluğunda olan ve Dalí’yi en az bir yıl boyunca yaratıcı bir halde meşgul eden yılda yaklaşık bir anıtsal tablo – ‘Dalí Masterworks’ – yapacaktı. Stüdyosunda, üzerinde çalışırken devasa tuvallerin yükseltilip alçaltılmasına müsaade verecek biçimde tabana yerleştirilmiş özel bir yuva vardı. 1948 ile 1970 yılları ortasında bu tıp en az 18 eser yaptı.

1940’larda ve 1950’lerde Kısmı’nın fotoğrafları, doğaüstüne olan daima ilgisini yansıtan dini temalara odaklandı. ‘Ben iki suda yüzen etçil bir balığım, sanatın soğuk suyunda ve bilimin sıcak suyundayım’ onun ünlü kelamıdır. 

Mekânı öznel bir gerçeklik olarak tasvir etmeyi amaçladı, tahminen de bu periyottaki fotoğraflarının birçoğunun objeleri ve figürleri son derece kısaltılmış açılarla göstermesinin nedeni bu olabilir. Stüdyoda uzun, kuvvetli saatler çalışmayı ve manik güç nöbetlerinde hayallerini direkt tuval üzerinde söz etmeyi gerektiren ‘paranoyak-eleştirel’ formülünü kullanmaya devam etti.

Dalí’nin hayatının son yirmi yılı en sıkıntı ve ruhsal olarak çetin periyodudur. 1968’de Gala için Pubol’da bir kale satın aldı ve 1971’de Kolu’nun müsaadesi olmadan ziyaret etmesini yasaklayarak haftalarca orada tek başına kalmaya başladı. Geri çekilmeleri Dalí’ye terk edilme korkusu verdi ve onun depresyona girmesine neden oldu. Gala, Kısmı’nın bunaklığında ona reçetesiz ilaçlar vererek sıhhatini bozduğu ortaya çıktıktan sonra Dali’ye kalıcı hasar verdi. Gala’nın Dalí’ye verdiği fizikî hasar, vefatına kadar sanat yapma kapasitesini engelledi. 1982’deki vefatından sonra, Kolu bir depresyon daha yaşadı ve intihara teşebbüs ettiğine inanılıyor. Ayrıyeten onun öldüğü yer olan Pubol’daki kaleye taşındı.

Dalí’nin bu sıkıntı devirdeki en değerli başarılarından biri, Figueres’te Kolu Tiyatro-Müzesi’nin yaratılmasıydı. Müzenin 1974’teki açılışına hazırlanırken Kolu, binayı tasarlamak ve mirası olarak hizmet edecek kalıcı koleksiyonu bir ortaya getirmek için yorulmadan çalıştı.

23 Ocak 1989’da Kolu, en sevdiği plak Tristan ve Isolde’yi dinlerken kalp yetmezliğinden öldü . Figueres’te yaptırdığı müzenin altına gömüldü.