Hidrobiyolog Levent Artüz: Bulduğunuz balığı yiyin bir daha güç bulursunuz

İzmit Körfezi’nde yaşanan denizanası ve balık ölümlerinin nedeni nedir? Bu ölümlerin sonucunda neler yaşanacak?

-Tek nedeni var o da Marmara Denizi’nin kirletiliyor olması. Ölüp karaya vuran denizanaları pelajik yani üst su kütlesinde yaşayan canlılar. Kirlilik muhakkak bir düzeye geldiğinde dayanabilen canlılar ortamda kalıyorlar, dayanamayanlar ya ölüyor ya da o ortamı terk ediyorlar.

Denizanalarının hareket kabiliyetleri hudutlu, süratlice ortamı terk edemedikleri için ölüyorlar, boğuluyorlar ve kıyıya vuruyorlar. Bu durumu yaratan da ek kirletici yükü olarak 2020 Kasım-Aralık ayında Tekirdağ açıklarından deşarjına başlanan, dünyanın en kirli akarsularından biri olarak kabul edilen Ergene Nehri’nin kirletici ögeleri. Bu beklenen bir sonuç bunu 2013 yılında hem MAREM gurubu olarak biz söyledik, hem de T.C. Orman Bakanlığı Marmara Denizi Kirlilik raporunda bu sonuçla karşılaşılacağı belirtiyor. Bakanlık açıkça Ergene Deşarjı başladığında kirlilik yükü 3,5 kat artacak diyor. Bu kadar açık bir durumda öteki bir neden aramak beyhude.

Bu ölümlerin sonucunda neler yaşanacağını geçmişe bakarak iddia etmek mümkün. Bu “ölümlerin doğal olduğu” söylenecek, “kirlilik ile hiçbir ilgisi bulunmadığı” söylenecek, “yağmurdan”, “mevsimden”, “rüzgârdan” olduğu söylenecek, Marmara Denizi kirletilmeye devam edilecek.

“Karadeniz için çok önemli bir tehlike var”

Toplu balık vefatları öteki nerelerde görülecek? 3 tarafı denizlerle çevrili olan ülkemiz artık 3 tarafı meyyit denizlerle mi çevrili olacak? Kısa ve uzun gelecekte bizi neler bekliyor?

Balık vefatları diyoruz fakat iş yalnızca balıklarla bitmiyor. O ortamdaki canlıların büyük bir kısmını de kaybediyoruz. Marmara Denizi genelinde kitlesel canlı vefatları bilhassa de Ergene Deşarjı’nın başladığı devirden çabucak sonra yaygın olarak gözlenmeye başladı. Birinci evvel Ocak ayında Tekirdağ bölgesinde gördük, Şubat ayı üzere Şarköy-Gelibolu çizgisinde gördük, Haziran ayında Silivri-Kumburgaz sınırında gördük ki buna da “yengeç ölümleri” ismini verdik. Marmara Denizi’ni inatla gitgide artan bir tempoda kirletmeye devam ettiğimiz takdirde bu ve benzeri olguları hiçbir canlı geride kalmayanadek Marmara Denizi’nin farklı bölgelerinde görmeye devam edeceğiz.

“Bizim ziyan verdiğimiz Marmara Denizi artık bize ziyan verecek”

Tekrar bu halde Marmara Denizi’ni bir arıtma tesisinin içindeki “çökertme havuzu” olarak kullanmaya devam ettiğimiz takdirde, Boğaziçi ve Çanakkale boğazı vasıtası ile etraf denizlere yapacağımız deşarjlar sonucu bu denizlerimizi de kaybedeceğiz. Birinci evvel de topun ağızında olan Karadeniz. Karadeniz özgün yapısı ve kapalı bir havza olması dolayısı ile çok önemli tehlike altında.

Görünen o ki, uygulamalara ısrarla devam ettiğimiz takdirde bir gelecekten bile bahsetmek olanaksız. Bu güne kadar Marmara Denizi özelinde biz ona ziyan verdik, o da bize ziyan vermeye başlayacak.

“Felaketin ayak seslerini duyuyoruz”

Marmara Deniz’inde son durum nedir? Müsilaj tabana mi çöktü? Temizlendi mi? Bir an gündem oldu artık unutuldu mu?

Marmara Denizi’nde son durum, geçmişte de olduğu üzere, bir evvelki durumdan çok daha makus. Esasen nasıl olabilir ki? Birebir hareketlerde bulunup, farklı sonuçlar beklemekten vazgeçmemiz gerek. Müsilaj üzerinde duruluyor ancak ana sorun Marmara Denizi’nin kirletiliyor olması. Müsilaj organik bir son eser. Eninde sonunda bakteriolojik olarak parçalanacak. Bir kısmı da bakteriolojik parçalanmaya uğradı bile. Fakat parçalanma suratı çok yavaş. Sebebi de ortamda çözünmüş oksijenin çok lakin çok az olması. Yeniden de makul bir müddette parçalanacak anca bunu parçalayan bakterilerin oluşturacağı biyokütle de bundan sonraki felakete temel oluşturacak. Hatta bu felaketin ayak sesleri duyulmaya başladı bile. Bir başka tesiri ise kimyasal tesiri, parçalanma eserleri, oksidasyon dolayısı ile ortamdaki çözünmüş oksijeni bitirmesi ve büyük kütlesel organik birikim sonucu oluşan çürüme.

Bizler deniz yüzeyinde gördüğümüz yapı üzerine ağırlaşıyoruz ancak gerçekte müsilajın ne olduğundan bile bihaberiz! Bu olgunun deniz içerisinde çok farklı evreleri var ve bu evreler belli kurallar altında bir başkasına dönüşüyor. Örneğin “yalancı taban” bir katmanda ağırlaşan yapının deniz tabanı üzere davranması, “bulut” bulut halinde kümeler, “kuşak” belirli derinliklerde birbirine paralel uzanan ağırlaşmalar, “süspansiyon” su içinde güç görülen fakat varlığını dağınık olarak sürdüren safha ve bizim ilgilendiğimiz “örtü” adı verilen su yüzeyindeki oluşum. Ayrıyeten bunlardan farklı safhaları da var. Bu ve burada belirtmediğim fazlardan en az birini Marmara Denizi tüm su kütlelerinde, tüm derinliklerde hala izlemek mümkün, hem de en derin noktası olan 1272 m derinliğe kadar.

Unutulma işine gelince. Marmara Denizi 32 yıldır her sene kirletildiğini bize hatırlatacak bir sinyal verdi. Bunun en sonuncusu da üzerine konuştuğumuz müsilaj olgusu. Biz unutsak da yakında kendini tekrar hatırlatacak.

“Bu yediğiniz son balık olabilir”

Balık dönemi açıldı balıklarımız sağlıklı mı? Bu kış kuşku duymadan balık yemek mümkün olacak mı?

Bu durumu şöyle anlatayım. Bir ağacımız var ve kurumak üzere. Tahminen de son kere meyve vermiş. Biz ağaca bakmadan” bu meyveler sağlıklı mı?” diye soruyoruz. Meyveler sağlıklı da, ağaç kuruyor. Ben bu tipten soruları soranları mahalle yanarken saç fırçasını arayanlara benzetiyorum. Daha ne diyeyim, bulduğunuzu yiyin, bir daha güç bulursunuz.