Merkez Bankası Lideri Hafize Gaye Erkan, yaptığı Enflasyon Raporu sunumunda gelen bir soru üzerinde 500 ve 1000 TL’lik banknotlara dair açıklama yaptı. Yeni banknot basılacak mı? Banknot neden basılıyor?
Hafize Gaye Erkan, Merkez Bankası’nın beklentileri ve yol haritası açısından değerli bir sunum olan Enflasyon Raporu’nu sundu.
Toplantıda gelen en kıymetli sorulardan biri de banknot basımı konusu oldu. 500 ve 1000 liralık banknotlar için yönetilen soruya yönelik “neden yeni banknot basılmalı?” sorusuna yanıt aradık.
Klasik, para taşımasını kolaylaştırmak üzere seçenekler esasen herkesin malumu. Bakalım öbür neler var?
Öncelikle tedavüldeki banknotları inceleyerek başlayalım. Bildiğiniz üzere 5-10-20-50-100 ve 200 TL’lik banknotlarla, bozuk para diye tabir edilen madeni paralarla ödeme yapılıyor.
Tedavüle para çıkarmaya yani para basmaya ve piyasaya çıkarmaya emisyon deniyor. Bu yetki yalnızca Merkez Bankası’nda bulunuyor.
Türkiye’de 2005 yılı prestijiyle TL’den 6 sıfır atılmış, para ünitesi de Yeni Türk Lirası (YTL) olarak güncellenmişti.
www3.tcmb.gov.tr
Eski bol sıfırlı milyonlarla geçiş süreci bittiğinde de 2009 prestijiyle ‘TL’ dönüşü olmuş artık az sıfırlı paralarımız büsbütün geçerli olmuştu. 2009’da ayrıyeten 200 TL’lik banknotlar da piyasada yerini almıştı. Bu süreçte iktisat idaresi başında Ali Babacan (arada Mehmet Şimşek), TCMB’nin başında da Durmuş Yılmaz (2005’te Süreyya Fedai sıfır atma sürecini yönetti) vardı.
Türkiye’de 2009’dan bu yana basılan para ölçüleri (adet bazında) bu formda görülüyor. 200 TL’nin öteki üniteleri kestiği noktaları da işaretledik.
Son kestiği nokta 2021 yılı Eylül ayı oluyor ve 2023 Haziran’da da 100 TL buluştuğu görülüyor. Bu ne demek oluyor?
TL’deki en büyük banknot 200 TL’nin hacmi toplamın yüzde 32,98’i, 100 TL’nin de yüzde 32,77 olurken, en büyük iki para ünitesinin toplamda hissesi adet bazında yüzde 65,75 oluyor.
Tutar olarak bakıldığında da en büyük iki banknotun toplamdaki hacmi hem bu türlü gözüküyor hem de sayısal olarak 200 TL yüzde 61,97, 100 TL yüzde 30,78 olurken, toplamda da yüzde 92,76 oluyor.
200 TL’nin birinci tedavüle girdiği 2009 yılı sonrasında paraların sirkülasyondaki oranları da TCMB EVDS sistemi bilgilerine nazaran bu halde görülüyor.
Merkez Bankası Emisyon Siyaseti’ne nazaran emisyon hacmi, hangi durumlara nazaran değişkenlik gösterebilir?
-
Ülkedeki ekonomik faaliyetler
-
Demografi
-
Maaş ve vergi ödemeleri
-
Bayramlar (ki genelde Kurban Bayramı’nda Türkiye’de pik yapar)
-
Diğer toplu ödeme ve tahsilat
Aynı siyasete nazaran, Merkez Bankası, “banknotların basım ve dolanımının düzenlenmesi için hazırladığı Banknot Basım Programı’nda, gelecek yıllarda üretilecek baskı adedini nasıl belirliyor?
-
Enflasyon, büyüme, döviz kuru, faiz oranı üzere makroekonomik göstergelerdeki gelişmelere bağlı olarak, mevcut yıl sonu ve bir sonraki yıl emisyon hacminde ulaşılması beklenen seviye
-
Takip eden yıl içindeki bayramlar ve maaş ödeme periyotları göz önüne alınarak emisyon hacminin ulaşacağı varsayılan en yüksek düzeyin de dikkate alındığı yedek depo politikası
-
Eskimiş, yıpranmış ve kesim kaybına uğramış banknotların ölçüsü (fersudeleşme oranları)
Banknot kupür ölçüsü konusunda da ülkelerin uygulamaları farklılaşıyor.
Dolaşımda 6 yahut 7’den fazla kupür olunca kimileri kullanım dışı kalabilirken, az kupür olması da nakit süreçlerinde zorluklar oluşturabiliyor. TCMB de Türkiye’de dolanıma girecek banknotların ‘kupür kompozisyonlarını’ aşağıdaki hususları dikkate alarak uyguluyor:
-
Geçmiş yıllardaki uygulamalar
-
Perakende bölümünün fiyatlandırma politikası
-
Madeni para kullanım alışkanlığı
-
Yuvarlama etkisi
Bugün mevzunun TCMB liderine sorulmasıyla toplumsal medyada da yorumlar görüldü.
Piyasada süreçlerin zorlaştığını belirtenler olurken,
Şu periyotta minimum fiyat ödemek için en büyük banknottan 57 adet gerektiği de dikkatlerden kaçmıyor.
Para basma maliyetleri bir yandan,
Merkez Bankası bağımsızlığı öbür yandan,
Enflasyonda çelişkiler her yandan,
Büyük resmi görenler de oldu.
Dijitale geçiş ve kayıt dışı için
Yol gösterenler de oldu.
Sizce 500 TL ya da 100 TL basılmalı mı?
