BAYETAV araştırması: Türkiye’de toplum birlikte yaşayabiliyor mu?

Bir Ortada Yaşarız Eğitim ve Toplumsal Araştırmalar Vakfı’nın (BAYETAV) ‘Türkiye’de Bir Ortada Yaşarız Araştırması’ başlıklı araştırmasına nazaran, diğerlerine tahammül edemeyenlerin oranı yüzde 66. Araştırmanın özetinde yer alan datalarda, “Türkler Kürtlere kıyasla, dindarlar daha az inançlılara kıyasla daha az tahammüllüler. Toplumsal medya kullananlar kullanmayanlara kıyasla daha az tahammüllüler. Kutuplaşmanın sebepleri ortasında ‘geçmişin yükü’ değerli bir yer tutuyor. Bugün geçmişin aynasında kuruluyor. Geçmişten gelen birikimler, ‘duygusal sermayelerin’ oluşumu, kapanmamış yaralar, ‘geçmişin intikamı’ üzere olgular bu kutuplaşmayı besliyor.” değerlendirmesi yapıldı. Araştırmanın sonuç kısmında, “Bir ortada yaşama’ lisanını görünmez kılan kutuplaşma dinamiklerini aşabilmek için öncelikle siyaseten konuşma imkânlarının özgürleşmesi gerekiyor” niyeti lisana getirildi.

Danışmanlığını akademisyen ve BAYETAV Genel Koordinatörü Prof. Dr. Ferhat Kentel’in yaptığı araştırmanın yürütücülüğünü KONDA  ve SAM Araştırma Şirketi yaptı.

Göz Atın

Trt Frekans Güncelleme Nasıl Yapılır? TRT Neden Açılmıyor?

Gökhan Tombak’ı Kim Silahla Vurdu?

 Araştırmanın nicel dataları KONDA Araştırma ve Danışmanlık tarafından 8-11 Temmuz 2021 tarihlerinde, 12 bölgede, 67 ilin merkez dahil 286 ilçesinde 2132 şahısla görüşmeler yapılarak, nitel dataları ise 16 Haziran – 31 Temmuz 2021 tarihleri ortasında SAM Araştırma Danışmanlık tarafından İstanbul’da 62 derinlemesine görüşme, İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Kayseri, Erzurum ve Diyarbakır’da toplam 12 odak küme toplantısı yapılarak toplandı.

Yüzde 23’lük kesim her şeye karşın insanlara güveniyor ve güvenmek istiyor

Her şeye (hayat pahalılığı, işsizlik, siyasi tansiyonlar, gündelik hayata yansıyan şiddet olayları vs.) karşın yüzde 23’lük bir kesim, insanlara güveniyor ve güvenmek istiyor. Güvensizlik yaratan olayların ya da telaffuzların biraz bile kırılması ve “güven veren” seslerin daha fazla çıkması halinde, önerme hakkında kararsız olanların “başkalarına güvenenler” kategorisine geçebileceğini düşünebiliriz.

“Hepimiz göçmeniz, hiçbirimiz diğerlerinden daha yerli ve yabancı değiliz” diyenlerin oranı yüzde 74

“Hepimiz göçmeniz, hiçbirimiz diğerlerinden daha yerli ve yabancı değiliz” diyenlerin oranı yüzde 74 oldu.

Toplumun yüzde 85’i “her vakit güçlü bir öndere gereksinim olduğunu” söylüyor.

Araştırmaya katılanların yüzde 94’ü devletin tüm bireylere, kümelere ve kimliklere eşit aralıkta durması gerektiğini savunuyor.

Kamusal alanın kurguları ve gerekleri ile çok daha iç içe olan erkeklere kıyasla, bayanlar kendilerini bilgili kimliklerle tanımlamakta daha çok zorlanıyorlar. Bayanlar (ve gençler) orta yaş üzeri erkeklere kıyasla kendilerini ve diğerlerini “daha az kategorize” ederek söz ediyorlar.

Araştırmaya nazaran, ayrımcılığa uğrayanlar bunun sokakta, okulda, işyerinde, kamu kurumlarında ve mesken içinde olduğunu söyledi. Daha güçsüz, dezavantajlı bölümler, etnik ve mezhepsel kümeler hayatın her alanında, lakin bilhassa “bütün vatandaşlara eşit davranması” beklenen devlet nezdinde ayrımcılığa uğruyor. Türklerin yüzde 68’i, Kürtlerin yüzde 34’ü, Sünnilerin yüzde 62’si, Alevilerin ise yüzde 45’i ayrımcılığa “uğramamış” görünüyor.

Ayrımcılığın başlangıç noktasını “herkese eşit davranması” beklenen ve istenen devlet oluşturuyor ve toplumun öbür kesitlerinde yine üretilmesinde temel bir rol oynuyor.

Toplumdaki “küçük bir küme yüzünden” ortaya çıkan toplumsal adaletsizliğe karşın, sağduyu korunuyor. Bu “haksız” durumu telafi etmek için her şeyin mubah olduğunu düşünenlerin oranı -yüzde 33- da rölâtif olarak düşük. Bu oran yeniden de önemli bir potansiyel içeriyor.

“Ormanların feda edilmesine en çok gençler karşı çıkıyor”

Ormanların feda edilmesine en çok gençler karşı çıkıyor. Tabiat ve insan toplumları ortasında birbirlerini tamamlayan bir ilgi var. Bio-çeşitlilik ne kadar güçlüyse, o kadar sağlıklı bir tabiat kelam konusu ve tabiatın kendini müdafaası ve insanın da örneğin “iyi beslenmesi” mümkün. Bu çeşitlilik beşerler için de geçerli. Beşerler ortasındaki varolan alakalar ne kadar çeşitliyse, insanlığın kendini muhafazası ve bir ortada yaşaması da o kadar mümkün. Tabiat ve iklim sorunu siyasi bir mesele… Bildiğimiz manada gerçek seviyede, kutuplaşmanın tarafları olarak “siyasileştirilmezse”, en azından doğayı nitekim ciddiye ve merkeze aldığımız vakit bir ortada yaşamak da daha mümkün olacak.

Araştırmanın sonuç kısmında şu değerlendirmelere yer verildi:

Bir ortada yaşamanın önündeki mahzurların başında “üst dil” tarafından, doğal hayatın ve toplumsal hayatın ana fikri olan çeşitliliğin hiçbir vakit tam olarak kabul edilememesinin yarattığı sıkıntılar var. Travmalar insanların duygusal sermayelerinde kolay kolay silinemeyecek izler bırakıyor ve bu nedenle öteki travmalar yaşamış olan öteki beşerlerle irtibatlanmak zorlaşıyor. Hasebiyle, travmaların birlikte konuşulması, oburlarının travmalarıyla karşılaşılması, beşerler ortasındaki geçişkenlik için büyük bir potansiyel yaratıyor.

Kutuplaştırıcı siyasal atmosfere karşın, farklı bireylerin ve toplumsal kümelerin kanıları ve uğraşları bir ortada yaşamanın hem elzem hem de mümkün olduğunu gösteriyor. Bütün iştirakçiler, farklı dışavurumlarla kendilerini tabir ediyorlar. Lakin hiçbiri tek bir şey değil; sahip olduklarını düşündükleri etnik ya da dinî kimlikler bile tek bir şey değildir. Her bir etnik ya da dinî kimlik üzere kendileri de ayrıyeten bir “kesişim” halini yansıtıyor. Beşerler melezdir ve iç içe geçişlerden oluşan varlıklardır. Varoluşuyla çoğul ve çeşitli olan insanın birden çok tarafa dokunması bir ortada yaşama potansiyeline çok daha uygun bir hal üzere görünüyor. 

“Bir ortada yaşama’ fikrini en çok içselleştirenlerin deneyiminde diğerleriyle ‘karşılaşmak’ var

“Bir ortada yaşama” fikrini en çok içselleştirenlerin deneyiminde diğerleriyle “karşılaşmak” var. Zira karşılaşmak diğerlerinin kaygısını tanımayı sağlıyor. Kutuplaşma hem toplum içi dinamiklere hem de devlet siyasetlerine bağlı olarak gelişiyorsa, bir ortada yaşamanın sağlanacağı yer ikiye ayrışmış yapıların buluştuğu yerlerdir. Sınıf vasıtasıyla bireyler içine kapanan klasik kültürel kimliklerin üzerine çıkabiliyorlar. Bu yüzden, sınıf kimliği kutuplaşmayı aşmanın, bir ortada yaşamanın en azından bir imkânını yaratıyor. Müsabakanın en çok mümkün olduğu alanlardan bir diğeri da cinsiyet ya da toplumsal cinsiyet. Bilhassa bayan ve genç “kategorileri” de toplumdaki çeşitliliği en çok hatırlatan kümeler. Doğayı düşünmek, insanın bencilliğini, öbürleri üzerine hegemonya ve güç kurma isteklerini kırıp, insanı tevazuya çekmenin yollarını açıyor. Bu sayede toplumun ve tabiatın bir kesimi olarak, “bütünsellik” içinde düşünmenin yolları açılıyor.

“Bir ortada yaşama’ lisanını görünmez kılan kutuplaşma dinamiklerini aşabilmek için öncelikle siyaseten konuşma imkânlarının hürleşmesi gerekiyor”

“Bir ortada yaşama” lisanını görünmez kılan kutuplaşma dinamiklerini aşabilmek için öncelikle siyaseten konuşma imkânlarının özgürleşmesi gerekiyor. Buna dair 18 Türkiye’de Bir Ortada Yaşarız Araştırması adımların devlet tarafından atılması fakat birebir vakitte toplumsal aktörlerin ve sivil toplum örgütlerinin uğraş göstermeleri gerekiyor.

“Bir ortada yaşama kapasitemiz nedir?” sorusuna nicelik olarak yanıt vermek istersek, “Almanya’da Türk çocuklar için Türkçe anadil hakkı” ve “Türkiye’de Kürt çocuklar için Kürtçe anadil hakkı” üzerine yaptığımız değerlendirmeyi kullanabiliriz. Her iki durumda anadilde eğitim hakkını savunanların toplamı yüzde 47. Bu kesim, toplumun farklılıklarıyla birlikte, bir ortada yaşama dileğini ve kapasitesini taşıyor. Almanya’da Türk çocuklarının anadil hakkını kabul edip, Türkiye’de Kürt çocuklarının anadilde eğitim hakkını reddeden kesim: yüzde 16. Bu kesim, farklılıkların yarattığı tedirginlik ve kutuplaşmanın yarattığı sonlar eşliğinde, kendilerinden diğerleriyle bir ortada yaşamaya dair özel bir dilek taşımıyor. Bu kümelerden öbür her iki ülkede de azınlıkta olan nüfus için “tutarlı” bir halde anadil eğitim hakkını reddedenler (yüzde 12); her iki önermenin de hakikat olup olmadığına karar veremeyenler (yüzde 10) ve öbürleri (bir önermeyi “doğru”, başka önermeyi “ne hakikat ne yanlış” görenler) var.