Türkiye, yaklaşık 20 aydır Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’ne bağlı (OECD) Mali Hareket Gücü’nün (FATF) gri listesinde bulunuyor. Gri listede yer almak, dış finansmanın önündeki en değerli pürüzlerden biri olurken, listede yer alan ülkelerin ‘kara para’yla alakası yakından takip ediliyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, FATF’in 20 Temmuz’da yayımlanan son raporunda, Türkiye’nin 40 FATF standardının 39’una uyumlu olduğunu belirterek, gri listeden çıkmaya kararlı olduklarını belirtmişti.
Şimşek, toplumsal medya hesabı üzerinden yaptığı paylaşımlarda çalışma arkadaşları olan Bakanlara da teşekkür etmişti.
FATF, 21 Ekim 2021 tarihinde “kara para aklama ve terörizmin finansmanını engellenmekte” Türkiye’nin “yetersiz kaldığı gerekçesiyle” gri listeye almıştı. Türkiye’nin gri listeden çıkması neden bu kadar değerli?
DW’den Pelin Ünker’in aktardığına göre, FATF, yani ‘Financial Action Task Force’ (Finansal Aksiyon Vazife Gücü), kara para aklama, terörizmin finansmanı ve başka mali hatalarla çaba maksadı güden 1989 yılında G7 ülkelerinin öncülüğünde kurulan uluslararası bir örgüt. 39 üye ülke ve bölge bulunan örgütte Türkiye 1991 yılında üye oldu.
FATF, cürümlerden arındırılmış bir mali sistem için standartlar hazırlar ve ülkelere ahenk konusunda davet yapar. Dünyada 200’den fazla ülke FATF’in davetine uyacağını taahhüt etmiş bulunuyor.
FATF, yılda üç kere kıymetlendirme toplantıları yaparak, cürüm gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanıyla uğraşta “yetersiz kalan ülkeleri” açıklıyor.
FATF’nin sitesinde yaptığı tarifte, ‘gri liste’deki ülkeleri ‘yakından’ izlediğini belirtiyor. Cürüm gelirleriyle uğraş ederek uygunlaştırma yapacağını belirten ülkeler, ‘gri liste’ de denilen resmi olarak, ‘Yüksek Risk Altında Ülkeler’ listesine alınıyor. Gri listedeki ülkeler belirli bir müddette eksikliklerini gidererek, gerekli adımları atarak listeden çıkabiliyor.
Ancak, FATF tavsiyelerine uymayıp, hata finansmanı konusunda iş birliği yapmayan İran, Kuzey Kore, Myanmar üzere ülkeler ‘kara liste’ye alınıyor.
FATF, Türkiye’yi Ekim 2021’de gri listeye aldı. 2022’deki değerlendirmelerde Türkiye, gri listede kalmaya devam etti. Bu değerlendirmelerde Zimbabve listeden çıkmayı başarmıştı.
FATF Lideri Marcus Pleyer, Türkiye’nin gri listeye alınmasıyla ilgili, bankacılık, altın, bedelli taşlar ve emlak bölümü üzere ‘yüksek riskli’ kesimlerde düzenleme yapması gerektiğini bildirmişti.
Player, Türkiye’nin, El Esas ve IŞİD üzere BM’nin terörist listesinde olan kümelerle ilişkili para transferlerini takibe alması gerektiğini söylerken, Türk hükümetinin de ‘gereken tüm adımları atacağı yolunda son derece yüksek seviyede siyasi taahhütlerde bulunduğunu’ belirtmişti.
Türkiye’nin listede yer almasının nedenlerinin içinde, varlık barışı düzenlemeleri ve yabancıya konut satışlarının tesirli olduğu düşünülüyor. Ayrıyeten yargı bağımsızlığı bu liste için kıymetli kriterlerden biri olarak görülüyor.
Türkiye ile birlikte gri listede Arnavutluk, Barbados, Birleşik Arap Emirlikleri, Burkina Faso, Cayman Adaları, Cebelitarık, Fas, Filipinler, Güney Sudan, Haiti, Jamaika, Kamboçya, Kongo Cumhuriyeti, Mali, Mozambik, Panama, Senegal, Suriye, Tanzanya, Uganda, Ürdün ve Yemen bulunuyor.
2011 yılında da gri listeye giren Türkiye, düzenlemeler sonrası o devir tekrar Maliye Bakanı olarak misyonda bulunan Mehmet Şimşek’in vazife müddetinde 2014 yılında listeden çıkmıştı.
Gri listede olmak, yabancı bankalar ve yatırımcılarla alakaları de etkiliyor. Gri listedeki ülkeler, memleketler arası yatırımları çekmek için prestij kaybına uğramış olarak görülüyor. Bankacılık süreçleri üzerinde olumsuz tesiri de olan gri listenin, ithalat-ihracat yapan şirketlerin ekstra kontrollere ve yükümlülüklere maruz kalmasına neden oluyor.
Türkiye üzere ‘yüksek dış finansman muhtaçlığı olan’ ekonomilere yabancı yatırımcının ilgisi azalırken, dış ticaret ve pazar hisseleri da olumsuz etkileniyor.
Uzmanların belirttiğine nazaran, gri listede yer almaya devam etmek, Dünya Bankası üzere kuruluşların da bir mühlet sonra finansmanda zorluk çıkarmasına neden olabiliyor.
Mehmet Şimşek’in de vurguladığı, FATF’nin 20 Temmuz tarihli Türkiye kıymetlendirme raporunda, ‘iyileştirme tarafında olumlu adımlar atıldığı’ ve 6 başlıkta tekrar derecelendirildiği belirtilmesi bu açıdan da değerli görülüyor.
Raporda, Türkiye kâr hedefi gütmeyen kuruluşlar üzerindeki denetimleriyle “kısmen uyumlu”dan “büyük ölçüde uyumlu”ya çıktı.
Finansal olmayan belli iş ve mesleklere ait (DNFBPs) tavsiye kararında, ‘büyük ölçüde uyumlu’ya çıkarken, yeni teknolojiler konusundaki tavsiye kararı ise ‘büyük ölçüde uyumlu’dan ‘kısmen uyumlu’ya düşürüldü. Siyasi Nüfuz Sahibi Bireyler (PEPs) ile finansal kurumların düzenlenmesi ve denetlenmesi mevzu başlıklarında da tavsiyelerin tümüyle karşılandığı görüldü.
“Gelişmeler olumlu lakin hala alınacak yolumuz var” olarak görünüyor.
