Merkez Bankası başlığıyla Türkiye’de son yıllarda artan ve tartışılan enflasyon, sorun olmaya devam ediyor. Enflasyonda kopuşun başladığı süreç, 2021 Eylül ayında Şahap Kavcıoğlu’nun başkanlığındaki faiz indirimleri oldu. Mayıs 2023’te seçimler yapıldı, akabinde iktisat idaresi değişti. Hem bakan hem de Merkez Bankası lideri değişerek yol ayrımına gidildi. Bu süreçlerde dikkat çeken bir medya kümesinde bugün uzun müddettir tartışılan enflasyon-faiz istikrarında bir yazı göze çarptı.
Pandeminin çıkışında dünyada anlaşıldı ki enflasyon yükselecek. Gerek talebin birikmesi, gerek tedarik sıkıntıları, gerek de bu periyot bilhassa gelişmiş ülkelerin mali dengelerinde oluşan sıkıntılar ve vatandaşa verilen yardımlar üzere birçok öge kısaca “siyah kuğular” bir ortaya gelmişti.
Türkiye de bu süreçte kendi iç dinamiklerinde hareketlilik yaşadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faiz hassasiyeti bilinirken, Merkez Bankası lideri değişti. Bu değişim çabucak ardından bir istifa getirdi. Mealen; TCMB’de Murat Uysal’ın vazifeden alınarak yerine Naci Ağbal’ın gelmesiyle Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak Instagram üzerinden istifasını sundu, misyonundan affedildi, yerine de Lütfi Elvan atandı.
2020 yılı sonunda kendini göstermeye başlayan enflasyonla, Naci Ağbal’ın atandığı TCMB, faiz artırımlarına geçti. Ağbal idaresi 4 ay kadar sürdü. Vazifeden bu manşetin sonraki gününde alındı, bu manşeti atan gazetenin köşe muharriri da olan eski milletvekili Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu yerine getirildi.
Kavcıoğlu, Mart ayında vazifeye geldiğinde piyasa gereklerine uygun hareket edeceklerini belirtiyordu. Faizler, Ağbal’ın çıkarıdığı yüzde 19 düzeyinde, enflasyon yüzde 16’nın üzerinde aheste bir çıkış seyrindeydi. Eylül ayına gelindi, faizler 19, enflasyon 19’ken Kavcıoğlu, fiyat istikrarına yönelik iktisatta farklı bir yol izleyeceklerini belirterek faiz indirimlerine geçti.
Aralık 2021’e gelindi. Faizler yüzde 14’e indi, enflasyon 36’ya çıktı. Ağballa misyona gelen Lütfi Elvan Hazine ve Maliye Bakanlığından affedilerek, yerine Nureddin Nebati getirildi.
Dövizde fırtına dinmiyordu. İthal bağımlı iktisatta ihracatı artırmak hedeflendiğinden ithalat da yükseliyor, dış ticaret, cari, ‘açık’ ne varsa yükseliyordu. KKM keşfedildi, TCMB’nin de yardımıyla kurda ortalamaya dönülerek yükseliş kısıtlandı. Önlemler uzun müddet birbirini izleyecekti.
Piyasa ile Merkez Bankası ayrıştı. Bu ayrışmanın tesirleri 2023’te hala daha kapatılmaya çalışılıyor. Bu süreçte kendini müdafaaya geçen vatandaş ve iş dünyasının süreçleri için birçok şey konuşuldu. Özgür piyasa iktisadında “döviz” etik olarak olumlu görülmüyordu.
2022 yılında enflasyon tartışmalı da olsa yüzde 85,51 ile doruğunu gördü. Dolar sakin de olsa yükselişini sürdürdü. Faizler de inmeye devam etti.
2023 Mayıs ayında seçimler yapıldı. Siyaseten sonuç değişmese de “ekonomi”de sorun olduğu kabul edilmişti. İktisat için artık sonuç değişmişti.
Seçimlerin akabinde yeni kabinede iktisadın başına Mehmet Şimşek geçmiş, Erdoğan’ın tensipleriyle Merkez Bankası’nın başına da ABD’den ‘müthiş Türk kızı’ Hafize Gaye Erkan getirildi. ‘Banka batırdı’ diyen de vardı, ‘en genç profesör’ diyen de oldu. Kimse nasılsa Merkez Bankası sayfasındaki gerçek CV’sini okumayacaktı.
Görevi Şimşek’e devreden Nebati “oh” çekerken, misyonu alan Şimşek fikirliydi. “Rasyonel” olacaklarını söyledi ve öykümüz tekrar değişti.
Faizlerde bir artırım sürecine girildi. Vatandaşla alakalar onarılmaya çalışılıyor lakin artırımlar birbirini izliyordu. Sonuçta ‘rasyonellik’ bunu gerektiriyordu. İş ve finans dünyasıyla da alakalar tekrar sıcak bir tabana oturtulmaya çalışırken, zorluklar birbirini izliyordu. En azından yine ilgi çekilmişti ve Merkez Bankası eski değerini kazanma yolundaydı.
Vatandaşın en sıkıntı halinde bile kredi vermek istemesiyle, iş ve finans dünyasının ‘en azından dinleyelim, izleyelim’ dediği bir eşikteydi.
Mehmet Şimşek’in değerli röportajının 👆 ertesinde, eski Merkez Bankası lideri Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu’nun, mevcut TCMB lider yardımcılarından Prof. Dr. Hatice Karahan’ın da geçmiş periyotta müellifliğini yaptığı Yeni Şafak’ta Ak Parti Genel Merkez Sivil Toplum ve Halka Münasebetler Lider Yardımcısı olan Dr. Mehmet Akif Soysal’ın yazısı dikkat çekiyordu.
‘Faizin tüm kutsal kitaplarca ve toplumsal kabulü ile haram olduğuna dair kanımız nettir’ diyerek kelama giriyordu ki bu Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘nas’ telaffuzuyla çok uyumlu görünüyordu.
‘Tasarrufları lirada (herhangi bir ülkenin prestiji para ünitesi olabilir, fark etmez) duran bir hane halkı için negatif gerçek faiz işletmek helal midir?’ diye sorarak, ‘rasyonel olmayan’ liralaşma stratejisine atıfta bulunuyor görünüyordu.
Bir köşe yazısı olduğu için en dikkat çeken kısımları ise vatandaş ile empati kurulan kısım oluyordu.
Negatif faizin ‘en kolay haliyle gerçekleşen enflasyondan daha düşük faize’ dendiği açıklanırken, ‘Karı koca öğretmen maaşlarından arttırdıkları ile 500 bin lira biriktirmiş olsunlar ve bununla 1 milyon lira bedelinde konut alma gayeleri olsun’ diye de kıssa başlıyordu.
Düz hesap yıllık %20 faiz, %100 enflasyon alınarak, biriken 500 bin 1 yıl sonra 600 bin lakin yüzde 100 enflasyonla hedeflenen mesken 1 milyondan 2 milyona çıkıyordu. Ailenin ‘Parasının iç edilmiş’ olduğu tespitiyle, yastık altı birikimcilere de değiniliyordu.
Önemli bir soruyla devam ediliyordu: “Peki tasarruf eden bu öğretmen ailenin kaybolan parası nerede?”
‘Ortodoks’ görülen ya da daha yaygın tabirle muhalif ve mandacı ekonomistlerin telaffuzuyla ‘servet transferine’ değiniliyordu.
1 milyonluk meskeni krediyle alanın da yıllık faizinin 200 bin olup, meskenin pahasının 2 milyona çıktığı örneği pek irrasyonel görünüyordu. Kısaca “Krediye ulaşabilen” kârda oluyordu.
Negatif gerçek faizin 2 sonucunu, sistemin tasarruf yapanı cezalandırmış, borçlananı ödüllendirmiş olduğu belirtiliyordu: “Öğretmen ailenin sistemin zorlamasıyla kaybettiği satın alma gücü “kul hakkı” kapsamına girmez mi?”
Son olarak da ‘kredi faizleri yüksek olursa yatırım olmaz!’ klişesine değinerek, olması gereken istikrarda yanlışsız yatırım olacağını aksi iki durumun da sorun yaratacağını belirtiyordu.
Manidar bir de final yapıyordu yazı: ‘Amacımız kimseye akıl vermek değil; haddimiz de değil, fakat yeni bir niyet yeri oluşturma gereği var, bu da nettir.’
Görülen o ki birtakım dengelerde değişim için sahiden Mehmet Şimşek’in tabiriyle “geçiş sürecindeyiz.” En büyük iş de bu ortamda Merkez Bankası’na düşüyor.
