“Savunmasız Yargı” Raporu Tabloyu Ortaya Koydu: Avukatlar Müvekkillerinin Kimliğine Nazaran Yargılanıyor, En Temel Savunma Hakları Kısıtlanıyor

T24 Ankara

Avukatların OHAL periyodundan evvel ve sonra karşı karşıya kaldıkları uygulamalar, gazeteci Faruk Eren tarafından hazırlanan “Savunmasız Yargı” başlıklı raporda anlatıldı. Raporda, İHD, ÇHD, ÖHD üzere derneklere üye avukatlara yönelik yapılan operasyonlar, OHAL kararnamelerinin yasalaştırılmasıyla avukatların sonlandırılan hakları ve savunma hakkını kullanan avukatların nasıl dava ve soruşturmalarla karşı karşıya kaldıkları aktarıldı.

Rapor, Hafıza Merkezi, Hollanda Helsinki Komitesi ve Eşit Haklar İçin İzleme Derneği’nin yürüttüğü ortak proje kapsamında, DİSK Basın İş Genel Sekreteri, gazeteci Faruk Eren tarafından hazırlandı. Raporun başında, raporun hazırlandığı basamakta, Türkiye’de adil yargılanma hakkının yerine getirilmesi talebiyle açlık grevine başlayan Avukat Ebru Timtik’in açlık grevinin 238. günü olan 27 Ağustos 2020’de hayatını kaybettiği anımsatıldı. Timtik’in vefatından sonra 2 Eylül 2020 tarihinde Cenevre’de basın açıklaması yapan 8 BM Özel Raportörü ve Keyfi Gözaltı Çalışma Kümesi üyelerinin, uzun müddetli bir açlık grevi sonucundaki vefatının büsbütün önlenebilir olduğunu belirterek, cezaevlerindeki öbür insan hakları savunucularının salıverilmesi davetinde bulunduğu vurgulandı. Raporda, raporun hazırlandığı basamakta, 60 baro liderinin, hükümetin baroların seçim sistemini değiştirmeye yönelik hazırlıklarına karşı avukatlık mesleğini savunmak hedefiyle Ankara’ya yürümeye başladığı da anımsatıldı.

“İki sefer Türkiye’deki avukatlara ithaf edildi”

Raporda, Avukatların savunma faaliyetleri sonucu uğradıkları zulme dikkat çekmek maksadıyla ilan edilen Memleketler arası Tehlike Altındaki Avukatlar Günü, 2012 ve 2019’da Türkiye’deki avukatlara ithaf edildi. Savunma hakkı şu anda, çeşitli mevzuat değişiklikleri, OHAL’in sona ermesinin akabinde kullanılmaya devam eden OHAL Kararnameleri, kanunların ve mahkeme kararlarının uygulanmaması ve avukatların yargıçlar tarafından duruşma salonundan atılması yahut heyet tarafından yok sayılması ve savunma beyanlarının içeriğinin kabahat sayılması üzere birçok uygulama sonucunda kıymetli ölçüde kısıtlanmış durumda” denildi.

Dünden bugüne savunmaya baskı

Raporda, savunmaya yönelik baskıların yeni olmadığı belirtilerek, 1993’te, Diyarbakır’da yapılan, ortalarında Tahir Elçi’nin de bulunduğu 30’a yakın avukatın “terör örgütleriyle temaslı oldukları” gerekçesiyle gözaltına alınmasına yönelik operasyon anımsatıldı. Bu operasyon sonunda 23 avukatın ağır azaptan geçirildiğinin AİHM tarafından tespit edildiği kaydedildi. AKP iktidarında ise savunmaya yönelik baskının arttığı belirtilerek, şu operasyonlar ve olaylar örnek gösterildi:

2008 yılında başlayan Ergenekon soruşturmaları kapsamında gözaltına alınan ve sorgulananlar ortasında avukatlar da vardı; bir avukat da bu süreçte tutuklandı.

Baroya kaydı olmayan avukatın ihbarı ile operasyon!

12 Mayıs 2009 tarihinde İHD Genel Sekreter Yardımcısı Avukat Hasan Anlar, avukat ve İHD Merkez Yürütme Heyeti (MYK) üyesi Filiz Kalaycı, İHD İdare Şurası eski üyesi Halil İbrahim Vargün, avukat ve İHS Murat Vargün Terörle Çaba Şubesi grupları tarafından konutlarına ve ofislerine düzenlenen baskının akabinde, “yasadışı örgüte yardım etmek” savıyla gözaltına alındı.Filiz Kalaycı, tutuklanıp birkaç gün sonra özgür bırakılmasının akabinde, 27 Mayıs 2009 tarihinde savcının itirazı üzerine “kamu tertibi faydasına cürmün önlenmesi” gerekçesiyle tekrar tutuklandı. Avukatlar ve Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Yardımlaşma Derneği (THAYDER) eski Lideri Nedim Taş hakkında hazırlanan iddianamede, “PKK/ Kongra-Gel’e üyelik” suçlamasına kanıt olarak avukatların katıldığı basın toplantıları, Newroz kutlamaları, telefon görüşmeleri, yazışmaları ve sivil toplum kuruluşlarıyla ilgili evraklar sunuldu. Ayrıyeten iddianamede, soruşturmanın A. Türk Yurtbey isimli bir avukatın 29 Mart 2007 tarihinde Ankara Emniyet Müdürlüğü’ne e-posta yoluyla yaptığı bir ihbar üzerine başlatıldığı belirtiliyordu. Lakin Baro’da bu isme kayıtlı bir avukat bulunmuyordu. Avukatlara çeşitli mahpus cezaları verildi.
Asrın Hukuk Ofisi avukatları hakkında da dava açıldı. Yargılanan avukatlar, daha sonra iddianamelerde görüleceği üzere müvekkillerinden ötürü “terör örgütü üyeliği” ile suçlandılar. Avukatlara yönelik direkt ve sistematik müdahaleler 2011 yılında başladı. Abdullah Öcalan’ın 46 avukatı, 22 Kasım 2011 tarihinde, çeşitli vilayetlerde düzenlenen eş vakitli operasyonla gözaltına alındı. Avukatlar, operasyondan evvel hükümete yakın yayın organlarında maksat haline getirilmişti. Gözaltına alınan 46 avukattan 34’ü “terör örgütü üyesi olmak” ve “örgüt yöneticisi olmak” suçlamasıyla tutuklandı. Aralıklarla tahliye edilen avukatların bir kısmı, 2,5 yıl tutuklu kaldı. Yıllar sonra, darbe teşebbüsünün akabinde OHAL sırasında, o periyot operasyonu düzenleyen polislerin büyük bir kısmı ile hala devam eden bu davaya atanan savcı ve hâkim, Gülen Cemaati/ Hareketi ile ilişkili oldukları gerekçesiyle tutuklandı.
2013 Ocak’ında Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD) üyesi avukatlar gözaltına alındı ve ofisleri basıldı. Ortalarında derneğin Genel Lideri Selçuk Kozağaçlı ile Halkın Hukuk Bürosu’ndan (HHB) avukatların da bulunduğu 9 avukatın tutuklandığı belgede, 22 avukat hakkında dava açıldı. Mahkeme birinci duruşmada tutuklu tüm avukatlar hakkında tahliye kararı verdi. Dava hala İstanbul’da devam ediyor.

Hukuksal suikast: Tahir Elçi

28 Kasım 2015’te Avukat Tahir Elçi, Diyarbakır’da öldürüldü. Elçi, 14 Ekim 2015 tarihinde CNN Türk kanalında yayınlanan bir programda, ısrarlı sorular üzerine “PKK terör örgütü değildir. Silahlı, siyasal bir harekettir” demişti. Akabinde, ana akım medya ve toplumsal medya aracılığıyla hakkında bir linç kampanyası başlatıldı. Elçi, 20 Ekim 2015 tarihinde gözaltına alındı. Hakkında hazırlanan iddianamede “terör örgütü propagandası” yaptığı tez edildi ve 7,5 yıla kadar mahpusu istendi. Diyarbakır Cumhuriyet Savcılığı, Elçi’nin öldürüldü suikasttan beş yıl sonra iddianame düzenledi. Elçi’nin öldüğü yerde üç polis memuru ile iki PKK üyesinin ateş ettiğini argüman eden savcılık, hiçbir balistik incelemeye dayanmadan iki PKK üyesinin Elçi’yi vurmuş olabileceğini ileri sürdü. İddianamede sanık üç polis için ise “bilinçli taksirle adam öldürmeye teşebbüsten” 6 yıla kadar mahpus cezası istendi.
2016 yılında Özgürlükçü Hukukçular Derneği (ÖHD) üyesi ve yöneticisi avukatlar ile Tutuklu Aileleri Dayanışma Derneği (TUAD) yöneticilerine karşı ortak soruşturma başlatıldı. Avukatlar, PKK cezaevi yapılanmasının dış koordinatörleri olmakla suçlandı. Saklı yürütülen soruşturma kapsamında 10’a yakın avukat gözaltına alındı. Özgür bırakılmalarının akabinde, savcının itirazı üzerine üç avukat yine tutuklandı. Avukatlardan biri 15 gün, ikisi ise 6 ay tutuklu kaldıktan sonra özgür bırakıldı. Yargılama sürüyor.

OHAL nasıl olağanlaştı?

Raporda, OHAL devrinden sonra, OHAL devrinin olağanlaştırıldığı de belirtilerek, şu örnekler sıralandı:

“Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen kabahatler bakımından yürütülen kovuşturmalarda, duruşmada en çok üç avukat hazır bulunabilir” kuralı getirildi.
676 sayılı KHK ile CMK’nın 154. hususuna yeni bir fıkra eklendi. Bu fıkra, birtakım hatalarda şüphelilerin, gözaltına alınmaları halinde avukatla görüşmesinin 24 saat müddetle kısıtlanabileceği kararını içeriyor.
“Müdafinin mazeretsiz olarak duruşmayı terk etmesi halinde duruşmaya devam edilebilir” kuralıyla avukat yokluğunda duruşmaya devam etmenin yolu açıldı.
694 sayılı KHK ile ise müdafinin yokluğunda karar verilmesinin de önü açıldı.
Getirilen kurala nazaran, hükümlü müvekkili ile görüşmek için cezaevine gelen avukatlar, yanlarında getirdikleri dokümanların ve belgelerin savunmayla ilgili olup olmadığını yazılı olarak beyan edecek.
TMK’ye nazaran, terör cürümlerinden tutuklu olanların avukatları ile yapacakları görüşmelerde, avukatın savunma ile ilgili olduğunu söylediği evrak ve belgeler ile avukatın görüşmede tuttuğu el yazısı notların aranabileceği kararı yer alıyor.

Raporda, avukatların OHAL ve sonrasında karşı karşıya kaldıkları kimi uygulamalar da şöyle sıralandı:

Soruşturma kademesinde, arama kararı verilmeden yerlerde arama yapıldı, arama kararları sonradan alındı. Ayrıyeten, avukatların arama sırasındaki itirazları tutanağa geçirilmedi ya da geçirilmek istenmedi. Avukatların savcılarla görüşmesi de engellendi yahut engellenmeye çalışıldı;
Avukatlara yönelik aramalarda mevzuatlara uyulmadı. Avukatların soruşturmayla ilgisi olmayan eşyalarına el konuldu. Dahası, dijital ekipmanlarından imaj almak yerine aygıtların kendisine el konuldu.
Avukatların müvekkilleriyle görüşmesi sıklıkla engellendi ve avukatlar, gözaltı yahut cezaevindeki müvekkillerine erişmeye çalışırken çeşitli mazeret ve zorluklarla karşılaştı;
Belgeler hakkında kısıtlama kararları verildi ve avukatlar müvekkillerine karşı öne sürülen kanıtları bilmeden savunma yapmak zorunda kaldı,
Avukatlara kısıtlı olan belge, basına açık hale geldi; ve tutuklamaya ait kararlar rutine bağlandı.
“18.01.2019 tarihinde, Van 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nde bir evrakta avukatlık yapan Av. Şahane Günay Karataş Kurt’un savunması nedeniyle Mahkeme’ce suçduyurusunda bulunulması üzerine, soruşturma müsaadesi alınmadan ‘terör örgütü propagandası yapmak’ cürmünü işlediği gerekçesiyle iddianame hazırlandı.
“08.02.2019 tarihinde, İstanbul’da, Selahattin Demirtaş’ın avukatı Av.Ramazan Demir hakkında, Adalet Bakanlığı’nın talebi ile İstanbul Barosu tarafından disiplin soruşturması açıldı.
03.2019 tarihinde, Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nde kuşkulu müvekkilinin sorgusu için bekleyen avukatın tezine nazaran, polisler avukatı darp etti.
Avukatlar Nadide Özdemir ve Ömer Dayanıklılı, 5 Ekim 2018 tarihinde Silivri’de bulunan İstanbul 28. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülen Küme Yorum davasına katıldı. Dayanıklılı ve mahkeme lideri ortasında, duruşmanın yordamına ait tartışma çıktı. Yaşanan tartışmanın akabinde mahkeme lideri Kavili’nin salondan çıkarılması istikametinde karar verdi. Dayanıklılı, karara reaksiyon gösterince, zorla duruşma salonundan çıkarıldı Özdemir de Kavili’nin zorla duruşma salonundan atılmasını cep telefonuyla görüntülemek istedi. Bu sefer mahkeme lideri Özdemir’in telefonunun alınması istikametinde talimat verdi. Duruşma tekrar başlayınca mahkeme lideri, Özdemir ile Dayanıklılı hakkında kabahat duyurusunda bulundu. Sonraki gün tekrar Silivri’ye mahkemeye giden Dayanıklılı ve Özdemir, jandarma tarafından gözaltına alındı. Sulh Ceza Hakimliği, Kavili’nin tutuklanmasına karar verdi. Avukat Dayanıklılı bir gün sonra tahliye edildi. Hakkındaki davalar sürüyor.

2013 yılındaki operasyondan sonra, 12 Eylül 2017 tarihinde Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD) ve Halkın Hukuk Bürosu’na (HHB) yönelik bir operasyon daha düzenlendi. 17 avukat ile 2 stajyer avukat, konut ve ofislerine yapılan baskınlarla gözaltına alındı. 15 avukat tutuklandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bir mitingde “Aşırı sol bunlar, ne yazık ki istismarını yapmak suretiyle aileleri tahrik ediyorlar. Aileler üzerinde oyun oynuyorlar. Bunların da kimler olduğunu pek yeterli biliyoruz. Bu oyunu şehit ailelerimizin bozmaları lazım” dedi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu kelamlarıyla – ortalarında ÇHD Genel Lideri Selçuk Kozağaçlı’nın da bulunduğu – Soma Maden Katliamı’nda hayatını yitirenlerin ailelerinin avukatlarını gaye aldığı argüman ediliyordu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu kelamlarından 5 gün sonra, Selçuk Kozağaçlı gözaltına alındı, 13 Kasım 2017 tarihinde de tutuklandı.Yaklaşık bir ay sonra Yaprak Türkmen’in de tutuklanmasıyla tutuklu avukat sayısı 17’ye çıktı. 22 Mart 2018 tarihinde 17’si tutuklu 20 avukat hakkında dava açıldı. İddianamede avukatlar, bir kişinin beyanına dayandırılarak “yasadışı örgüt üyeliği” ile suçlanıyor ve haklarında ağır mahpus cezaları isteniyordu. Bakırköy Adliyesi’nde görülen birinci duruşmada, tutuklu 17 avukat, mahkeme heyetinin gözü önünde jandarma tarafından darp edildi, elbiseleri parçalandı Mahkeme heyeti son gün tüm tutuklu sanıkların tahliyesine karar verdi. Karar, 14 Eylül 2018’de, saat 22.00 civarında açıklandı. Silivri Cezaevi’nde tutulan 9 avukat, sonraki gün sabaha karşı 6.30’da, Bakırköy Cezaevi’nde tutulan 8 avukat da yeniden sabaha karşı 4.30’da hür bırakıldı. Duruşma savcısının tahliye kararına itirazı üzerine, mahkeme heyeti 15 Eylül 2018 Cumartesi akşamı toplandı ve bir evvelki gün oybirliğiyle tahliye ettikleri avukatlardan 12’si hakkında yeniden oy birliğiyle tekrar tutuklama kararı verdi. Avukatlardan Aycan Çiçek, Aytaç Ünsal, Engin Gökoğlu ve Behiç Aşcı, tahliyeleri nedeniyle bir kutlama yapılması planlanan İstanbul Barosu’nun sokağında Terörle Uğraş polisleri tarafından gözaltına alındı. Birebir gün Avukat Ahmet Mandacı, Çanakkale’de, ailesinin yanından konuta gelen polislerce gözaltına alındı. Avukatlar 16 Eylül 2018 tarihinde çıkarıldıkları mahkeme tarafından bir kere daha Firari sayılan ÇHD Lideri Selçuk Kozağaçlı da kendi inisiyatifiyle geldiği mahkemede tutuklandı. Avukatlar toplamda 159 yıldan fazla mahpus cezasına çarptırıldı. Karar, 2020 yılının Eylül ayında Yargıtay tarafından büyük çoğunlukla onandı ve 5 Ekim 2020 tarihinde dava Anayasa Mahkemesi’ne intikal etti.

Avukatlar nöbette

Raporun sonuç kısmında ise şöyle denildi:

“Avukatların temel hak ve yükümlülükleri ulusal ve milletlerarası hukukla garanti altında. Bu bakımdan avukatlar, mesleklerini ve savunma stratejilerini icra etmeleri nedeniyle

kriminalize edilemez. Soruşturma ve kovuşturmanın çeşitli etaplarında dava belgesine

erişiminin engellenmesi, avukatların yargılama sürecinin dışına itilmesi, tutuklu yahut hükümlü müvekkilleriyle saklı ve özel görüşme yapma haklarının sonlandırılması, sorgulamalarda bilgi ve dokümanlara ulaşmada sav ve savunmaya eşit davranılmaması, saklı şahit dinleme yolları üzere adil yargılanma hakkını ihlal eden, savunmanın çalışmalarına yapılan müdahaleler milletlerarası kontratlara terstir.”

Raporda, bu nedenle OHAL kararnameleri ile getirilen düzenlemelerin kaldırılması, avukatların müvekkilleriyle özdeşleştirilmesi uygulamasına son verilmesi, terörle gayret mevzuatının değiştirilmesi tekliflerinde bulunuldu.

“Savunmasız Yargı” raporu tabloyu ortaya koydu: Avukatlar müvekkillerinin kimliğine nazaran yargılanıyor, en temel savunma hakları kısıtlanıyor