Türkiye’nin ormanlarına ne oluyor, yangın riski nasıl arttı?

Fundanur Öztürk

Türkiye Ormancılar Derneği‘nin resmi dataları baz alarak yaptığı araştırmaya nazaran Türkiye‘de 1980’li yıllardan bu yana 2020 yılı prestijıyla 748 bin hektar orman, emeli dışında kullanılmak üzere özel şahıslara, şirketlere ya da kurum ve kuruluşlara tahsis edildi. Bunun yanı sıra orman vasfını yitirdiği gerekçesiyle 620 bin hektar orman alanı, “2B arazi“ kapsamında ulusal orman varlığının dışına çıkarılarak, satışa açık hale getirildi. Tüm bu adımlarla son 11 yılda ormanlardaki parçalanma oranı yüzde 56 arttı.

BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar, Türkiye’nin ormanlarını yangınlardan daha fazla tehdit eden yasal düzenlemelerle, ormanların gayesi dışında kullanılmasının önünün açıldığını söylüyorlar. Pekala, Türkiye’nin ormanlarına ne oluyor?

Göz Atın

Trt Frekans Güncelleme Nasıl Yapılır? TRT Neden Açılmıyor?

Gökhan Tombak’ı Kim Silahla Vurdu?

Türkiye’de 1980’li yıllardan itibaren çıkarılan kanunlar çerçevesinde ormanların farklı gayelerde kullanılmak üzere kişi ya da kurumlara tahsis edilmesinin önü açıldı.

Uzmanlara nazaran, orman alanları her yıl artan bir biçimde kara yolları, turizm alanları, golf alanları, maden ve taş ocakları, güç santralleri ve katı atık depolama tesisleri üzere orman emeli dışındaki fonksiyonlarla kullanılmak üzere tahsis ediliyor.

Ormancılık Siyaseti Uzmanı Profesör Erdoğan Atmış, resmi bilgilere nazaran 1980’li yıllardan bu yana toplam 748 bin hektar ormanın müsaade ve irtifak konusu olduğunu ve bunun büyük bir kısmını (493 bin hektarını) Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarı periyodunda verilen müsaadelerin oluşturduğunu söylüyor:

“Ormanların, emeli dışında kullanılmasına verilen müsaadeler bu iktidar periyodunda çeşitlendi ve yasal düzenlemelerle kolaylaştırıldı. Neredeyse herkes istediği ormanı, istediği biçimde devletten kiralayabiliyor.

“2B ile orman dışına çıkarılan yerler ve müsaade irtifak konusu olarak orman gayesi dışında kullanılan yerlerin ölçüsü, bütün orman varlığımızın yüzde 6’sını oluşturuyor. Biz, kendi ellerimizle yaptığımız kanun ve düzenlemelerle, yüzde 6’yı orman dışına çıkarıyoruz.”

Türkiye Ormancılar Derneği İkinci Lideri Hüsrev Özkara ise “Ormanlar her türlü kullanımda yan bahçemiz olmuş durumda. Kâğıt üzerinde orman olarak görülen müsaade irtifak alanları, gerçekte orman ekosistemini yitirdi” diyor.

‘Ormanlar 2B kapsamında ranta açıldı, yangın riski arttı’

Orman vasfını kaybetmiş hazine toprakları ya da kamuoyunda bilinen ismiyle “2B arazileri” Türkiye’nin orman varlığının değerli bir kısmını oluşturuyor.

Türkiye, 1973 yılından beri toplam 620 bin hektar orman alanını, “ilim ve fen bakımından orman olmadığı” gerekçesiyle, tarım, sanayi ve yerleşim dahil olmak üzere çeşitli gayelerle kullanılmak üzere orman kapsamı dışına çıkardı.

Orman Genel Müdürlüğü’ne ilişkin resmi datalara nazaran, AKP iktidarı periyodunda 148 bin hektar alan 2B arazi kapsamına alındı.

Türkiye’de 2B topraklar 2012 yılına dek, Anayasa gereği yalnızca orman köylülerine satılabiliyor ya da kiralanabiliyordu.

AKP’nin 2012 yılında 2B yerlerinin satışına yönelik yaptığı yasal değişiklik uzun mühlet tartışma yaratmıştı. Değişiklik, bu yerlerin yalnızca hak kaybına uğrayan köylülere değil, rastgele bir hedefle kullanmak üzere isteyen herkese satılabilmesinin yolunu açtığı gerekçesiyle eleştirilmişti.

Ortadan geçen 9 yıl içerisinde 2B topraklar ve satışları hakkındaki tartışmalar hiç bitmedi.

Orman dışına çıkarılan alanların satış ve kiralamasının AKP periyodunda mümkün olduğunu söyleyen Profesör Atmış, o devir savunulanın bilakis bu alanların orman köylülere yarar sağlaması için değil, “rant” için satıldığını söylüyor:

“2012 yılındaki düzenlemeyle orman dışına çıkarılan alanlar, işgalcisine öncelik verilerek satıldı ya da kiraya verildi. Buralar artık orman sayılmadığından yapılaşma müsaadesi verildi, siteler ve fabrikalar kuruldu.

“Orman dışına çıkarılan bu alanların ormanın içinde ya da hududunda olduğunu düşündüğünüz vakit, yaban hayatına ilişkin olması gereken yerler insanların çok etkileşimli olduğu yerlere dönüştü ve yangın riski arttı.”

‘Orman köylülerini mazeret ettiler, rantın önü açıldı’

Türkiye Ormancılar Derneği İkinci Lideri Hüsrev Özkara ise 2B topraklarının satışının yıllar içerisinde aldığı hali şöyle kıymetlendiriyor:

“Yasal değişiklik için orman köylüleri mazeret gösterilmişti fakat asıl hedef bu toprakları rant emelli kullanabilmenin önünü açmaktı.

“2B kapsamında satılan ormanların üzerine kurulan (İstanbul’da) Ümraniye ve Sultangazi’deki yerleşim alanlarının ya da Antalya Kepez örneğindeki üzere, deniz kenarında yapılaşmaya açılan alanların orman köylüsüyle ne alakası var?

“Orman köylüleri tarafından ormanlar içerisine kurulan yerleşim alanları sırf 32 bin hektardı. Yalnızca 32 bin hektar alan orman vasfından çıkarılıp geri kalanlar olduğu üzere bırakılabilecekken, iş 620 bin hektarın satışına kadar vardı.”

En büyük tehdit: ‘Ormanların bütünlüğü parçalanıyor’

BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar; 2B topraklar, müsaade irtifaka bahis olan topraklar ve yaylalardaki yerleşim alanlarıyla birlikte ormanların yüzölçüm olarak yıldan yıla parçalandığına dikkat çekiyor.

Uzmanlara nazaran ormanlardaki bu parçalanma, yangınlardan daha büyük bir tehdit oluşturuyor.

Orman Genel Müdürlüğü’nün (OGM) 2008 ve 2019 ortasındaki datalarını tahlil eden Profesör Atmış, 2008’deki orman modülü sayısı 101 bin iken; 2019’da bu sayının 158 bine çıktığını ve ormanlardaki parçalanma oranının 11 yılda yüzde 56 arttığını söylüyor.

Atmış, ormanlardaki parçalanmayı, resmi datalardan aktarıyor:

“2008 yılında Türkiye’de 10 hektardan küçük 55 bin 484 adet orman vardı. Bu sayı, 2019’da 120 bin 789 adede çıktı. 10 ila 99 hektar ortası ormanların sayısı 2008 yılında 33 bin 829 iken 2019’da 30 bin 116’ya indi.

“Esas acı veren şey, Türkiye’de 100 hektardan büyük ormanların sayısı 2008 yılında 12 bin 577 iken, 2019 yılında 7 bin 614’e indi. Yalnızca 11 yılda 100 hektardan büyük orman modüllerinin sayısı yüzde 39,5 azalmış ve ormanların içi boşaltılmış durumda. Ama kâğıt üzerinde bu alanlar hala orman olarak gözüküyor.”

Profesör Atmış’a nazaran orman alanlarının parçalanması ve son 10 yılda artan orman yangınlarının direkt ilgisi var:

“Orman yangınlarını en büyük tehlike olarak görüyoruz lakin yangınlardan öte aslında bu parçalanma konuşulmalı. Zira bu yangınların bu parçalanmayla ilgisi var. Ormanları parçalayarak buralardaki insan etkileşimini artırırsanız, burada yangın riski daha fazla olur. Bu bizim ormancılıkla ilgili en öncelikli ele almamız gereken bahistir.”

Hüsrev Özkara ise “11 yılda ormanlara verilen maden, güç, turizm üzere ormancılık dışı tahsislerle birlikte ormanlarımızın paramparça olduğunu söylüyoruz. Bu tablo, ormanların nasıl parçalandığını gösteriyor, bu çok büyük bir kötülüktür” diyor.

‘Orman yangınları alarm veriyordu’

Türkiye’de 2020 yılında, evvelki yılların neredeyse iki katına varan bir düzeyde 21 bin hektar orman yandı.

Resm, datalar son beş yıl içerisinde yangın sayısı, yanan alan ölçüsü ve yangın başına düşen yanan alan ölçüsü kategorilerinin tamamında artış olduğunu gösteriyor.

Prof. Atmış, son beş yıl içerisinde evvelki beş yıla nazaran yangın sayısının yüzde 11, yanan alan ölçüsünün yüzde 85 ve yangın başına düşen yanan alan ölçüsünün yüzde 72 arttığını söylüyor:

“OGM bilgileri bize, ormancılık örgütü ve iktidarın yangınlara müdahalede son beş yılda evvelki beş yıla nazaran büyük bir başarısızlık içerisinde olduğunu gösteriyor. Demek ki o denli yetkililerin sav ettiği üzere; ‘Orman yangınlarıyla uğraşta dünyada en yeterli ülke’, ‘Orman yangınlarıyla uğraşta ABD’den daha yeterli ülke’ yahut ‘Orman yangınlarıyla uğraşta Avrupa’nın en iyisi’ biz değiliz. Orman yangınlarıyla çabada bilhassa son beş yılda yetersiz kalıyoruz.”

“Önceki yıllarda ortalama 8-10 bin hektar orman yanarken, 2020 yılında 21 bin hektar orman yandı. Yani geçen yıl aslında bu sene için alarm vermişti. Tüm bu tabloya bakıldığında iktidarın orman yangınlarına karşı alınan önlemleri artırması gerekiyordu.”

Türkiye’de ormanları koruyan yasalar da yok mu?

Uzmanlar, yanan ormanların, Anayasa’nın 169’uncu hususu ile müdafaa altına alındığını ve bu kararın tesirli uygulanan bir karar olduğunu belirtiyor.

Ancak gerek Turizm Teşvik Kanunu gerekse Orman Kanunu ve Maden Kanunu’nun, ormanların yakılmasına gerek kalmadan emeli dışında kullanılabilmesine imkan sağladığını söylüyorlar.

2018 yılında bir torba kanunla 7139 sayılı DSİ (Devlet Su İşleri) Teşkilat Kanunu’na ek unsur olarak yürürlüğe giren karara nazaran, “yerleşim yerleri, yerleşim yeri olmaya aday yerler, taşlık kayalık yerler” orman vasfından çıkarılabiliyor.

Buna unsura karşı Anayasa Mahkemesi’ne yapılan itiraz sonuçsuz kalırken, pek çok hukukçu ve çevreci bu hususun Anayasa’ya açıkça karşıt olduğunu savunuyor.

Hüsrev Özkara, “Orman ekosistemi içerisinde ağaçsız ve taşlık kayalık alanlar da vardır ancak o ekosistemin bir kesimidir. Bu unsur, 2B’ye bile rahmet okutacak nitelikteydi lakin Anayasa Mahkemesi, Anayasa’ya alışılmamış bulmadı. Anayasal taraftan pürüzü kalmayan yönetimciler, istediği mevzularda orman kullanımına müsaade verebiliyor” diyor.

Ayrıyeten geçen hafta Turizm Teşvik Kanunu’nda yapılan değişiklikle, artık turizm gelişme bölgeleri dışında kalan orman yerleri de kamu faydası kapsamında turizm yatırımcılarına açılabiliyor.

Değişikliğe nazaran, yatırıma açılacak bölgelerin yeri ve sonları ise Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek.

Hasebiyle, Türkiye’de bir ormanın turizm, güç ya da yerleşim alanı üzere faaliyetler için kullanabilmesi için o ormanın yanmasına gerek kalmayacak.

Bilakis yanan ormanların Anayasa ile korunuyor oluşu, bir ormanı kasıtlı yakmaya karşı görece daha “korunaklı” hale getirebiliyor denebilir.

Ama bu durum tekrar de, arazi genişletmek isteyen otellerin etrafında çıkan yangınlar ya da hali hazırda maden ruhsatı verilmiş orman yerlerinde çıkan yangınlar üzerindeki kuşkuyu ortadan kaldırmıyor.

Türkiye’de bir orman yandıktan sonra üzerine tesis kurulmasıyla ilgili olarak ekseriyetle, “ruhsat müsaadelerinin yangın öncesinde alınmış olduğu” biçiminde açıklamalar yapılıyor.

BBC Türkçe’ye konuşan TMMOB Etraf Mühendisleri Odası Lideri Ahmet Kahraman ise Türkiye’de ormanların yangınlardan çok daha evvel “gözden çıkarıldığını” şöyle savunuyor:

“Muğla ormanlarının yüzde 65’inde, Artvin’in yüz ölçümünün yüzde 71’inde maden ruhsatı vardır. Bırakın ormanı, insanlara yaşayacak alan bırakılmamıştır.”

“Orman yangınları da dahil olmak üzere sorun siyasi iradenin davranışıdır. Etrafla ilgili planlama ve yürütmeyi, Cumhurbaşkanlığı tarafından kurulan Etraf Ajansı bünyesinde sermayenin güdümüne teslim etmiştir.”

• Haritalar ve uydu manzaralarıyla Türkiye’deki orman yangınları
• Dünya genelinde orman yangınları neden artıyor?
• Yanan orman yerleri nasıl yine ağaçlandırılır?
• Türk Hava Kurumu ile Tarım ve Orman Bakanlığı neden eleştiriliyor?

AKP devrinde ne kadar ağaçlandırma yapıldı?

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, AKP’nin iktidara geldiği günden beri Türkiye’ye 4,5 milyardan fazla yeni fidan dikildiğini söyledi.

OGM datalarına nazaran de, 2003-2019 yılları ortasında 4 milyar 637 milyon 72 bin adet fidan dikildiği anlaşılıyor.

Fakat Türkiye Ormancılar Derneği’ne nazaran bir yere fidan dikmek, o alanın orman vasfı kazanmasına yetmiyor.

Profesör Erdoğan Atmış, bu bilgi ışığında AKP periyodunda yapılan ağaçlandırmalarla 144 bin hektar orman kazanıldığını ve bütün ormanların yüzde 0,6’sını oluşturduğunu söylüyor:

“AKP devrinde 2B yeri olarak kaybedilen 178 bin hektar ve orman dışı kullanımlara verilen müsaadelerle kaybedilen 493 bin hektar orman, bütün orman varlığımızın çabucak yüzde 3’üne denk geliyor.”