Afganistan: Taliban, IŞİD ve El Kural nasıl ayrışıyor, ortalarında ne farklar var?

Cihatçı bir ideolojiye sahip olmaları bakımından benzeseler de, Taliban, IŞİD ve El Kural’ın teknikleri ve gayeleri epey farklı.

Afganistan’da Taliban’ın idaresi ele geçirmesi, dünyadaki cihatçıları genel olarak mutlu etti.

Yemen ve birçok ülkede havai fişekler atıldı. Somali’de cihatçılar Taliban’ın zaferini kutlamak için tatlı dağıttı. Asya’nın güney bölgelerinde İslami kümeler Afganistan’dan Batı ülkelerinin çekilmesini kutladı.

Göz Atın

Ünlü Popçu Gökhan Türkmen’den Yeni Video Klip: BAL Yayınlandı

Ücretsiz Sigara Bırakma Uygulaması (iOS ve Android)

Artık Orta Doğu ve Orta Asya’da yeni bir cihatçılık çağı başlamasından tasa eden uzmanlar var.

En büyük tehdit El Düstur ve IŞİD ile kontaklı kümelerden geliyordu. Bunlar son yıllarda zayıflasalar da hala faaliyet gösteriyorlar.

Taliban ABD ile yaptığı mutabakat sonucu, Batı’daki gayelere taarruz niyetindeki aşırılıkçı kümelere yataklık etmeme taahhüdünde bulundu. Lakin El Düstur ile temasları hala mevcut.

Uzmanlar, El Esas’ın rakibi IŞİD’in kendisini gösterme basıncı altında olacağına inanıyor.

IŞİD’in Horasan kolu olarak bilinen ve IŞİD-K olarak anılan küme, hiç vakit kaybetmedi ve 26 Ağustos’ta Kabil Havalimanı dışında kanlı bir hücuma imza attı. Atakta 13’ü ABD askeri 170 kişi öldü.

Köktenci bir ideolojiye sahip olmaları ortak noktaları. Pekala bu üç kümesi birbirinden ayıran ne?

New York’taki Soufan Center’dan araştırmacı ve güvenlik uzmanı Colin Clarke, şöyle özetliyor:

“Taliban Afganistan’daki en tesirli güç. El Esas, çok uluslu bir cihatçı küme ve eski ağlarını tekrar kurmayı hedefliyor. IŞİD de o denli, lakin IŞİD’in ezeli düşmanları El Esas ve Taliban’a karşı kuvvetli bir savaş vermesi gerekecek.”

Kökler

El Kural ve Taliban, 1980’lerin sonundaki Sovyet işgaline karşı direnişte ve Afganistan’ın 1990’lardaki iç uğraşlarında ortaya çıkarak yükseldi.

IŞİD ise yıllar sonra, Irak’taki El Kural’ın kalıntılarından ortaya çıktı ve 2003’teki Irak işgaline cevaben lokal bir El Esas ögesi olarak varoldu.

Örgüt, 2007’de Irak’ta ABD birliklerinin sayıca artırılmasının akabinde birkaç yıllığına saklılığa gömülse de 2011’de yine ortaya çıkmaya başladı.

El Esas 1980’lerin sonunda Suudi Arabistanlı milyoner Usame Bin Ladin tarafından kuruldu. Türkçede “dayanak” ya da “kuruluş” üzere manalara gelen El Kural, Sovyetler Birliği’ne karşı silahlandırılan İslami etrafa lojistik ve askeri takviye sağladı.

Bin Ladin, tüm dünyadan cihatçıları El Düstur saflarında topladı.

Usame Bin Ladin, 11 Eylül ataklarından üç yıl evvel CNN ile mülakatında ABD’ye karşı cihat ilanı yapmıştı.

Peştu lisanında “talebeler” manasına gelen Taliban, Sovyetlerin Afganistan’dan çekilmesinin akabinde 1990’larda Pakistan’ın kuzeyinde ortaya çıktı.

Sünni İslam’ın katı bir yorumunu benimseyen Taliban, birinci etapta Suudi Arabistan’dan gelen parayla finanse edildi ve bir Peştun hareketi olarak kendisini gösterdi.

Taliban’ın vaadi, Pakistan ve Afganistan ortasında kalan Peştun bölgesinde İslami maddelere ve şeriata dayanan bir idareyle barışı ve güvenliği sağlamaktı.

Afganistan’ın güneybatısından başlayarak Taliban süratlice tesirini artırdı. 1996’da Devlet Lideri Burhaneddin Rabbani’yi devirerek Kabil’i ele geçirdi.

1998’de örgüt Afganistan’ın yüzde 90’ını denetim ediyordu.

Akabinde El Kural lojistik dayanak ağı olmaktan çıkarak global emelleri olan bir cihatçı örgütlenmeye dönüştü. Taliban rejimi ise El Esas’ı Afganistan’a buyur etti.

Irak’taki El Kural ise özgün El Esas çizgisinden farklılaşarak tekrar global bir bakış açısı kazandı. 2006 yılında öteki aşırılıkçı kümelerden ayrılarak, Irak İslam Devleti ismini aldı.

2011’den sonra İslam Devleti Suriye’deki savaşa büsbütün müdahil oldu ve ismini Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) olarak değiştirdi. El Esas ile yolları ayrıldı.

İslam tefsiri

Üç örgütün ortak noktası, Sünni İslam’ın katı bir yorumunu benimsiyor olmaları.

BBC’ye konuşan İngiltere’deki King’s College London öğretim üyesi Michele Groppi, “Üç örgüt de toplumsal ve siyasi hayatın dini mevzulardan başka tutulamayacağına inanıyor. İnanç uğruna şiddet uygulamanın legal olduğunu düşünüyorlar. Bu tıpkı vakitte bir vazife: Savaşmayan şahısların makûs Müslüman olduğu inancı var” diyor.

Üç örgütün de ortak özelliği, Sünni İslam’ın katı bir yorumunu benimsemeleri.

Groppi bu görüşün, farklı bağlamdaki tehditler için yazılmış ayetlerin teğe bir tefsirinden kaynaklandığını söylüyor:

“İncil’de olduğu üzere Kuran’da da çok sert ayetler var. Fakat Müslümanların ezici çoğunluğu, ekseriyetle bu sert prensipleri kabul etmiyor. Dinin başlangıcında bunların geçerli olduğunu söylüyorlar. Cihadın o vakitler manası vardı diyorlar.”

Taliban, El Düstur ve IŞİD amaçlarına yönelik olarak benimsedikleri aşırıcılığın dozlarında da ayrışıyorlar.

Amaçlar

Taliban’ın çıkarları Afganistan’a odaklı, lakin El Düstur ve IŞİD’in global amaçları var.

Taliban en son 1990’larda şeriat maddelerini uygulamıştı. Bu, bayanlar için sert kurallar ve cezalar, halka açık infazlar, kırbaç cezaları ve uzuv kesme cezaları manasına geldi.

Tarihin tekerrür edeceğinden duyulan dehşetle Afganlar ülkeden kaçmak için sonlara ve havaalanına akın etti.

Washington’daki Georgetown Üniversitesi’nden terörizm ve Ortadoğu uzmanı Daniel Byman’a nazaran, El Esas ve IŞİD’in öğretileri daha da radikal.

BBC’ye konuşan Byman, Taliban’ın Afganistan’da geçmişi canlandırma arayışında olsa bile başka ülkeleri değiştirmeyi hedeflemediğini lisana getiriyor.

Taliban, 1970’lerin ve 1980’lerin sonlarında meydana gelen iç savaş ve Sovyet birliklerine karşı gerçekleştirilen direnişle birlikte doğdu.

Byman, El Esas ve IŞİD’in global amaçlara sahip olduğunu hatırlatıyor ve hilafet kurma niyetlerini karşılaştırıyor:

“IŞİD hilafeti bugün kurmak istiyor, El Esas ise şimdi erken olduğu görüşünde. Cihatçıların ve Müslüman toplumların şimdi hazır olmadığını söylüyorlar. Öncelikleri hilafet değil.”

Düşmanlar

Taliban, El Esas ve IŞİD uzak ve yakın düşmanları paylaşıyor.

ABD ve Batılı ülkeler listenin başında geliyor. Son sırada ise müttefikler ile din ve devlet ayrımını benimsemiş ülkeler var.

Byman, “IŞİD, başından beri El Esas’a nazaran daha şiddet yanlısıydı ve Batı’ya karşı savaşın yanı sıra, onun ideolojisini paylaşmayan başka Müslümanlara karşı da mezhepçi bir gayret yürüttü” diyor.

Eski ABD Lideri George W. Bush, “teröre karşı savaş” kelamı verdi ve 2001’de Afganistan için işgal buyruğu verdi.

Bir öteki kıymetli farklılık da ABD, El Kural’ın baş düşmanı olmaya devam ederken, IŞİD’in Orta Doğu’da Şii toplumuna ve öbür dini azınlıklara karşı saldırmaya devam etmesi.

El Esas’ın de Şiileri ‘mürtet’ yani dinden dönmüş kişi olarak gördüğünü tabir eden Byman şöyle devam ediyor:

“Buna karşın onları öldürmenin hayli uç bir aksiyon ve kaynakları boşa kullanmak olduğunu, cihatçı projeye de ziyan verdiğini düşünüyorlar.”

Groppi, IŞİD’in Taliban’ı ABD ile planlanan geri çekilme müzakereleri yürütmesi nedeniyle “hain” olarak gördüğünü söylüyor ve bu yüzden de Taliban’ın iktidara gelişinin bu bölünmeleri daha da artırdığı görüşünü savunuyor.

Lakin, IŞİD üçüncü bir küme vasıtasıyla Taliban’a dolaylı olarak bağını sürdürüyor.

Uzmanlar, Afganistan’daki IŞİD kümeleriyle, Taliban’la yakın alaka içerisinde olan ve Hakkani olarak bilinen militan ağı ortasında güçlü kontaklar olduğunu söylüyor.

Prosedürler

El Kural en çok, 11 Eylül 2001’de New York’taki İkiz Kuleler’e yönelik gerçekleştirdiği ve 11 Eylül atakları olarak bilinen taarruz ile tanınıyor.

Örgüt, tesir etkisi yüksek metotlarıyla dünyanın her yerindeki Müslüman savaşçıları harekete geçirmeyi ve ABD’yi Orta Doğu’dan, bilhassa de Suudi Arabistan ve kutsal yerlerden def etmeyi amaçlıyor.

11 Eylül 2001’de New York ve Washington’da düzenlenen ve binlerce kişinin vefatına neden olan taarruzların gerisinde El Esas vardı.

Propagandaları cihadın her Müslüman bireyin yükümlülüğü olduğu fikri etrafında dönse de yereldeki Müslümanlar öncelikleri.

Byman, IŞİD’in de hususa yaklaşımının birebir olduğunu lakin çok daha şiddet eğilimli bir yaklaşıma sahip olduklarını söz ediyor:

“IŞİD için terörizm devrimci savaşın bir modülü. Tahakkümü altındaki bölgelerde, büyük infazlar, herkesin önünde kelle uçurmalar ve tecavüzler gerçekleştirdiler. Mahallî halkı dize getirmek için terörize etmeye çalıştılar. El Esas ise tabiri caizse, ‘daha nazik’ bir yaklaşıma sahip.”

Her ne kadar Batılı güçlere, Rus takviyeli Suriyeli güçlere ve Kürt güçlerine toprak kaybetseler de, 2014-2017 yılları ortasında IŞİD, Suriye ve Irak’ta topraklarını genişlettiler.

Mart 2019’da Suriye’deki son topraklarını kaybettiklerinde hilafet ilan edildi ama örgüt bilinmeyen bir ağa dönüştü ve hala tehdit olmaya devam ediyor.

IŞİD’in Afganistan kolu IŞİD-H, 170 insanın öldürüldüğü 26 Ağustos’taki Kabil Havalimanı saldırısını üstlendi. Örgüt ayrıyeten ülkedeki azınlık halindeki etnik kümelere da saldırıyor.

26 Ağustos’ta Kabil Havalimanı önünde düzenlenen ve yaklaşık 170 kişinin hayatını kaybettiği saldırıyı IŞİD-H üstlendi.

Taliban’a gelince, örgüt son haftalarda büyük kentleri ve nihayetinde de başşehir Kabil’i ele geçirmek ismine savaş taktikleri kullandı; Afgan hükümeti ve güvenlik güçlerine karşı ataklar düzenledi.

Bölgede Taliban mensuplarına yönelik, Afgan askerleri infaz etmek, bilhassa de bayanlara sert cezalar ve kısıtlamalar getirmek üzere pek çok suçlayıcı söylenti mevcut.

Fakat Groppi, Taliban’ın mahallî halkı, kendilerinin bilhassa kırsal alanlarda; başta yolsuzluk olmak üzere birçok probleminin tahlili olduğuna ikna ederek ilerlediğini söylüyor

Savaşçı bulmak

Taliban, El Kural ve IŞİD, savaşmaları için lokal halktan insan örgütlemeyi başardı.

Her üç örgüt de bunun insanları cihatın dinlerini kurtaracağını ve temizleyeceği vaadiyle yapıyor.

El Esas ve IŞİD, global hırslarıyla Orta Doğu sonlarının çok ötesinden insanları da bünyesine katmayı başardı.

Bu hususta en başarılısının IŞİD olduğunu belirten Groppi, “İnsanları Irak ve Suriye’deki topraklarına çekmek için internetin gücünden yararlanıyor” diyor.

IŞİD, 2015’te Paris’te çeşitli taarruzlar düzenledi.

Byman da bu görüşe katılıyor:

“IŞİD’in toplumsal medyadaki uğraşları etkileyiciydi. Batı’da örgütle rastgele bir bağı olan ya da olmayan ve Suriye’ye, Irak’a gidemeyen şahısları, kendi ülkelerinde akınlar planlamak için daha uygun harekete geçirebiliyorlardı.”

Bu akınlar ortasında 2015 yılında kimileri savaş bölgelerinde bulunan IŞİD militanlarınca gerçekleştirilen ve 130 insanın vefatına neden olan Paris akınları da var.