Taliban’ın Afganistan’ın büyük bir kısmında denetimi ele geçirmesinin üzerine ortalık biraz yatıştıktan sonra küçük bir küme, kuzeydeki Mezar-ı Şerif kentinde bir ortaya geldi. Birer ya da ikişer kişi halinde konuta giren küme, dikkat çekmek istemiyordu.
Bu bireyler, kentin Uygur toplumunun ileri yaştaki üyeleriydi. Farklı kentlerdeki aile üyeleri de Skype üzerinden onlara katıldı. Konutun içinde endişe hakimdi. Konuşulan bahis ise yalnızca ülkeden kaçma ihtimaliydi.
Orta yaşlı bir adam yardım istemek için Türkiye’deki aktivistlere telefon etmeye başladı. Birinci arama karşılıksız kaldı. İkincisi ise bu şahıslar için her şeyi yapabileceğini; lakin o an içinde yapılacak pek de bir şey olmadığını söyledi.
Konutun içindeki küme adamı vazgeçmemesi, daha fazla kişiyi araması için cesaretlendirdi. Lakin bir türlü uygun bir haber gelmiyordu.
Nihayet gece yarısından sonra konuklar meskenden, tıpkı gelişleri üzere dikkatle ve sessizce ayrıldı. Fakat bu defa daha umutsuzlardı.
O geceden sonra ulaştığımız, saklı mesken buluşmasına katılan biri BBC’ye “Bize yardım edecek kimse yok, çok korkuyoruz, dehşet içindeyiz” dedi.
Milyonlarca öbür Afgan üzere, ülkedeki Uygur Türkleri de bu hafta farklı bir gerçekliğe uyandı: Artık idarede Taliban vardı. Tıpkı birçok öteki Afgan üzere Uygurlar da Taliban idaresinde çok daha sert şartlarda yaşamaktan korkuyor. Lakin Uygurların bir korkusu daha var: Çin’in bölgede artık daha faal olması.
Çin’in kuzey doğusundaki Sincan bölgesinde yaklaşık 12 milyon Uygur yaşıyor. 2017’den bu yana bu topluluk, başka Müslüman azınlıklarla birlikte toplu gözaltı, devlet takibi, zorla çalıştırma ve kimilerine nazaran “toplu paklık, azap ve tecavüzlere” maruz kalıyor.
Çin, daima olarak Sincan’dan gelen insan hakları ihlâllerine yönelik haberleri reddediyor. Uygurların zorla götürüldüğü kampların “radikal ideolojilerle uğraş için tasarlandığını” savunuyor.
Afganistan’da yaşayan yaklaşık 2.000 Uygur da, bu sert uygulamalar başlamadan yıllar evvel Çin’den kaçarak ülkeye yerleşen birinci jenerasyonun çocukları. Yani Çin kökenli Afganistan Uygurların ikinci jenerasyonu.
Lakin Afganistan’dan aldıkları kimlik kartlarında hâlâ “Uygur” ya da “Çinli mülteci” yazıyor.
Artık Uygur topluluğu, Taliban’la yakın alakalar geliştiren ve ABD’nin 20 yıl sonra çekilmesinden doğan boşluğu doldurma ihtimali olan Çin’in, bu türlü bir durumda kendilerini gaye almasından korkuyor.
Kabil’de yaşayan 50’li yaşlarındaki bir Uygur Türkü, bunun artık Afganistan’daki Uygurların en büyük derdi olduğunu söylüyor:
“Ailem Taliban denetimi ele geçirdiğinden beri meskenden hiç çıkmadı. Taliban’ın Çin’e bizim hareketlerimizi takip etmesi için kolaylık sağlamasından, hatta bizi tutuklayarak Çin’e geri göndermesinden korkuyoruz.“
Afganistan’da ulaştığımız tüm Uygurlar, BBC’ye “Taliban bölgelerine girdiğinden beri meskende saklandıklarını, yalnızca telefonla irtibata geçtiklerini” söylüyor:
“Şu an yaşayan ölüler üzereyiz. Dışarı çıkmaktan bile çok korkuyoruz.“
Mezar-ı Şerif’te yaşayan bir adam da eşi, çocukları ve geniş ailesiyle meskende saklandıklarını şu sözlerle anlatıyor:
“Meskenden çıkmayalı tam 10 gün oldu, daima oturuyoruz. Hayatımız durdu. Kimlik kartlarımızda açıkça Uygur olduğumuz yazıyor.“
Çin’den duydukları bu kaygı sebepsiz değil. Çin devleti son yıllarda Uygurlara karşı gözaltıları, bu bireyleri susturmak ve gerekirse Sincan’a geri getirebilmek için sonlarının dışına taşırdı.
Haziran ayında Uygur İnsan Hakları Projesi alı kümenin hazırladığı rapora nazaran 1997’den bu yana en az 395 Uygur Türkü ya hudut dışı edildi ya da Çinli yetkililere teslim edildi. Gerçek sayı ise bunun çok üzerinde olabilir.
Kanada’da yaşayan Uygur aktivist Mehmet Tohti, “Çin, Orta Asya’daki ülkelere önemli yatırım yaparak çok yakın diplomatik münasebetler geliştirdi. Sonuç olarak bu ülkelerde yaşayan Uygurlar mahallî polis ve Çinli casuslar tarafından amaç alındı. Bu örneklerden yola çıkarak biliyoruz ki Çin’le yakın diplomatik alaka demek; bu ülkedeki Uygurlara yönelik süreç yapılabilmesi demek.“
Çin’in Taliban’la yakın ilgi kurarken de tıpkı stratejiyi hedeflediği düşünülüyor.
Lakin bu sefer bu plan, birçok sebeple uygulanması sıkıntı görünüyor. Bu sebeplerin en başında Taliban’ın Uygur militanlarla olan tarihi bağları geliyor. Çin’in Taliban’a “ülkesine tehdit oluşturduğu için faaliyet göstermelerine müsaade verilmemesini istediği” bu Uygurların kimileri, ülkedeki radikal silahlı kümelere katılmıştı.
Lakin Taliban’ın küçük de olsa bir hudut paylaştığı Çin’le de işbirliği geçmişi var. Uzmanlara nazaran harika güç olarak Çin’in altyapı ile teknoloji götürme ve milletlerarası alanda meşruiyet sağlama ihtimali, yeni devirde Taliban’a daha cazip gelebilir ve Uygurlarla olan tarihi bağlar bir kenara bırakılabilir.
Çin’in ülke dışındaki ekonomik ve siyasi varlığı üzerine çalışan uzman Bradley Jardine, “Çin’in kemer ve yol projesi işbirliği yaptığı birçok ülke üzerinde gücünü artırmasına yol açtı ve çoğunlukla bunun karşılığında Uygurlar günah keçisi olarak kullanıldı.” diyor:
“Taliban da ekonomik getiriler ve çok muhtaçlık duyulan altyapı yatırımlarını Çin’den bekleyecek, bunun karşılığında, en pak haliyle söyleyecek olursak, Afganistan’daki Uygurlar bir pazarlık kozu olabilir.“
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ve Taliban yöneticilerinden Abdulgani Baradar
Temmuz ayında Çin, üst seviye bir Taliban heyetini Tianjin’e davet etmiş ve heyet, Dışişleri Bakanı Wang Yi ile görüşmüştü.
Wang Yi bu görüşmede, “Taliban’ın ülkenin barışı için kıymetli bir rol oynamasını beklediklerini” söylemişti. Taliban da “Çin’e karşı faaliyet göstermek için hiçbir kümenin Afgan topraklarını kullanamayacağı” kelamını vermişti.
Afganistan’dan bu görüşmeleri takip eden Uygurlar ortasında haberler süratle yayıldı. Bu topluluk, Çin’in aktif dış siyasetinin bölge ülkelerindeki Uygurlara tesirini de biliyor.
Sincan’da büyüyen ve şu an Mezar-ı Şerif’te yaşayan bir Uygur bayan, “Taliban’ın Çin’le ilgilerini biliyoruz ve Çin’in birinci fırsatta ülkelerinden kaçanları bulmak için gelmesinden korkuyoruz” diyor:
“Alışveriş yapmayı, konuttan dışarı bir adım atmayı bile bıraktık. Kaygı içinde yaşıyoruz. Yardıma muhtaçlığımız var. Lütfen bize yardım edin.“
George Washington Üniversitesi’nde, “Uygurlar Üzerine Savaş” kitabının muharriri Sean Roberts, Uygurlar için “Rastgele bir devlet temsili olmayan bir topluluk” diyor:
“Öteki ülkelerin kendi vatandaşı olan ya da bir halde kendilerine çalışmış Afganları, yahut etnik temasları olan Kazaklar, Kırgızlar üzere kümeleri havalimanlarından nasıl alıp götürdüklerini izliyorlar. Lakin şu an Uygurlar için bir şey yapan kimse yok.“
Uygurların ülke dışına çıkabilmesi için sivil toplum kuruluşları aracılığıyla kimi teşebbüsler yapıldı lakin karşılarına birçok mahzur çıktı.
BBC’ye konuşan Türkiye’de yaşayan bir Uygur mülteci olan Abdulaziz Naseri, Afganistan’da yaşayan Uygurlarla konuşarak ülke dışına çıkarılabileceklerin bir listesini çıkardığını; bunu hükümet üzerinde tesirli olabilecek Uygur kümeler üzerinden ABD, İngiltere ve Türkiye’deki hükümet yetkililerine ulaştırdığını söyledi. “Onları ülke dışına çıkarabilmek için elimizden geleni yapıyoruz” dedi.
Fakat bilhassa Kabil’den çok uzaklarda olan Mezar-ı Şerif’te yaşayan Uygurlar için, bunun gerçekleşme ihtimali neredeyse yok. Kabil Havalimanı’ndan kalkacak bir uçakta güç da olsa bir yer bulsalar bile, başşehre gitmek otomobille iki gün sürüyor. Ve bu yollarda sık sık durdurulacakları Taliban denetim noktalarında kimliklerini gösterecekler. “Bir Müslüman olarak biz, umutsuz olmayı şeytanın işi olarak görürüz. Ancak Afganistan’da doğduğum günden itibaren tek hatırladığım şey savaş. 40 yıl süren, gerisi arkasına savaşlar… Artık kendim için endişelenmiyorum, çocuklarım için, bilhassa kızlarım için kaygılıyım. Eğitim görüp tabip olmalarını ümit ederdim.“
Bu kelamların sahibi olan Uygur Türkü baba, ailesinden kimsenin Çin’de olmadığını söylüyor. Kamplar ve insan hakları ihlâllerini yalnızca haberlerde görmüşler. Taliban rejimi altındaki hayattan korkuyor zira 20 yıl evvel bunu şahsen yaşamış:
“Ancak Çin’den daha fazla korkuyorum. Zira onun ne olduğunu bilmiyorum ve tahayyül edemiyorum.“
![Steam Envantere Şu An Ulaşılamıyor Hatası [Çözümü] 2024](https://www.gundemtube.com/wp-content/uploads/2023/10/overwatch-2-steame-geliyor-baska-blizzard-oyunlari-da-yolda-vmLvKWNz.jpg "Steam Envantere Şu An Ulaşılamıyor Hatası [Çözümü] 2024")
