Beş Başlıkta Afganistan Krizi: Bundan Sonra Ne Olacak?

Taliban’ın Kabil’e girmesinin akabinde ülkede belirsizlik hâkim. Afganlar ülkeyi terk etmeye çalışırken, Taliban ise “kapsayıcılık ve ılımlılık” vadediyor. Afganistan’da yaşananları ve muhtemel senaryoları derledik.

Afganistan’da Taliban’ın başşehir Kabil’i ele geçirmesinin akabinde ülkede belirsizlik hâkim. Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeyi terk ederken örgüt ülkede çatışmaların sona erdiğini ve savaşın bittiğini açıkladı.

Tüm bunlar olurken Taliban idaresi altında yaşamak istemeyen çok sayıda Afgan, Kabil’deki Milletlerarası Hamid Karzai Havaalanı’na akın ederek ülkeyi terk etmeye çalıştı. Taliban, “kapsayıcı ve ölçülü İslamcı bir hükümet” kelamı veriyor, halk ve uzmanlar ise buna kuşkuyla yaklaşıyor. Afganistan’da yaşanan gelişmeleri beş başlıkta derledik.

Taliban nasıl ortaya çıktı?

Radikal İslamcı Taliban, 1990’ların başında Sovyetlerin çöküşünden sonra Pakistan’ın kuzeyinde ortaya çıktı. Maksadı şer’i hukuka nazaran bir nizam tesis etmek olan örgüt, milis gücü olarak faaliyet gösterdiği 1990’ların başından 1990’ların ortasına kadar ülkedeki idare boşluğundan faydalanıp büyüdü ve 90’ların sonlarına yakın neredeyse tamamını ele geçirdi.

Ülkeyi resmen yönettiği 1996 ile 2001 ortasında, zina yapanlar ve katilleri halka açık infaz etmesiyle; hırsızlıktan hatalı bulunanların uzuvlarını kesmesiyle, bayanları baştan ayağa kapatan kıyafetler giymeye zorlamasıyla, kız çocuklarının okula gitmesini engellemesiyle ve müzik televizyon, sinemayı yasaklamasıyla akıllarda yer etti.

11 Eylül ataklarının akabinde Taliban’ı, El Düstur önderi Usama Bin Ladin’i saklamakla suçlayan ABD, Afganistan’a 20 yıl sürecek olan askeri bir operasyon başlattı. Aylar içinde Taliban’ın ülkedeki tesirini kırılsa da ABD öncülüğündeki milletlerarası güçlerin ülkede kaldığı 20 yıl boyunca çatışma bitmedi.

Taliban nasıl bir anda tekrar güçlendi?

Değerlendirmeler, ABD’nin Afganistan’dan askerlerini çekme kararının, ülkede Taliban’ın süratli bir formda güçlenmesinin en büyük sebeplerinden biri olduğu istikametinde. NATO misyonu kapsamında, Afganistan’da yaklaşık 2 bin 500’ü ABD’den olmak üzere 36 üye ülkeden 10 bine yakın asker bulunuyordu. ABD’nin Afganistan’dan sonra Irak’ı işgali, odak noktasınının Irak’a kaymasıyla sonuçlanmış, Taliban bu süreçte yine güçlenmeye başlamış ve vakitle kırsaldaki pek çok bölgeyi elinde meblağ duruma gelmişti.

Bu ortada daha evvel başarısızlıkla sonuçlanan barış görüşmeleri, 2019 yılında tekrar başlamıştı. Görüşmelerde Taliban, ABD birliklerinin Afganistan’dan geri çekilmesini istemiş; buna karşılık “terörist grupların” Afganistan’da aksiyon yapmasını önleyeceğini vaat etmişti. Trump’ın halefi Joe Bidenise misyona geldikten üç ay sonra, Nisan ayında Amerikan askerlerinin Afganistan’dan çekileceğini duyurdu. Artık Afganistan’ı terk eden Cumhurbaşkanı Eşref Gani ise Taliban’ın süratli yükselişinden askerlerin çekilme kararını sorumlu tutarak Washington’un Taliban ile Kabil hükümetini masada bir ortaya getirme teşebbüslerini “ithal ve aceleci” olarak tanımladı.

Tüm bunlar yaşanırken Taliban ilerleyişini sürdürdü. Bu esnada hükümetten üst seviye isimlere suikastler düzenlendi; vilayet başşehirleri tek tek alındı. Vakitle ilerleyip başşehir Kabil hududuna kadar gelen Taliban, 15 Ağustos’ta Kabil’e, kısa müddette de Başkanlık Sarayı’na girdi.

Afganlar neden ülkeyi terk ediyor?

Pazar günü örgütün Kabil’e girmesiyle, ülkeden kaçmak isteyen binlerce Afgan Kabil Havaalanı’na akın etti. Toplumsal medyaya yansıyan kimi görüntü paylaşımlarında pek çok kişinin hareket etmek üzere pistte bekleyen uçakların üzerlerine çıktığı, hatta uçak havalanırken bu bireylerin düştüğü görüldü. Afganlar şeriatın tekrar tesis edilecek olmasıyla Taliban’ın geçmiştekine misal uygulamalarını sürdürecek olmasından tasa ediyor.

Taliban’ın kırsaldaki pek çok bölgeyi almasıyla birden fazla bayan yüz binlerce kişi, o periyot örgütün ele geçiremediği başşehir Kabil’e göç etmişti. Fakat Kabil’in düşmesiyle kaygı arttı. Ayrıyeten örgütün Amerikalılarla yahut hükümete çalışmış bireyleri infaz edecekleri korkusu da var. DW’ye konuşan Kunduzlu bir bayan polis memuru, “Bir bayan arkadaşımı polise katılmaya teşvik etmiştim. Taliban savaşçıları meskenine girip öldürdü” diyor. Takhar’dan kaçmak zorunda kalan Salime ise Taliban savaşçılarının ele geçirdiği bölgelerde mescitlere gidip dulların ve genç kızların savaşçılarla evlendirileceğini söylediğini aktarıyor.

DW’ye konuşan Salime, “Mücahitler, üç kızı olan ailelerde iki kızın evlendirileceğini söyledi. Korkup kaçtık. Meskenimiz basıldı ve yıkıldı. Sabah saat 2’de yalnızca bir çift ayakkabı ve kıyafetle kaçtık. Hiçbir şeyimiz kalmadı” diye anlatıyor.

Ülkede son durum ne?

Taliban, yeni idare yapısı oluşturulmadan evvel yabancı güçlerin tümüyle ülkeyi terk etmesini beklediklerini söylüyor.

ABD’nin takvimine nazaran ülkedeki tüm askeri ögeler 31 Ağustos tarihinde çekilecek. Reuters haber ajansına konuşan bir Taliban yöneticisi de savaşçılarına “Afganların günlük faaliyetlerine yine başlamasına müsaade verilmesi ve sivilleri korkutacak aksiyonlardan kaçınmaları” talimatı verildiğini kaydetti.

Şu an başşehir sokaklarında Taliban’ın devriye gezdiği belirtiliyor. DW’nin konuştuğu Afganların bir kısmı, baskı ve yüzünden kaçmak zorunda kaldıklarını, günlük hayatlarının aksadığını anlatırken bir kısmı da örgütün şu ana kadar Taliban’ın sert bir aksiyonda bulunmadığını söylüyor. DW’ye konuşan ve Kunduz’da yaşayan Gulam Haydar, “Taliban savaşçıları eski hükümet yetkililerini maksat almıyor” derken bölgedeki son durumu, “Okullar kapalı. Taliban okulları uyuşturucu bağımlıları için rehabilitasyon merkezlerine çevirmeyi planlıyor” dedi. Kunduz’dan hiç ticari ve askeri uçuş olmadığını söyleyen Haydar, insanların besin ve pak su muhtaçlıklarını karşılayabildiklerini belirtti.

Öte yandan Taliban’ın iş yerlerine yönelik rastgele bir müdahelesi olmasa da çok sayıda insanın dükkanlarını açmaktan korktuğu belirtiliyor.

Bundan sonra ne olacak?

Afganistan’da bundan sonra ne olacağı belirsizliğini koruyor. Taliban, ülkedeki öbür yapılarla birlikte “kapsayıcı ve İslamcı bir hükümet” kuracağını argüman ediyor. Şu anda içlerinde eski hükümetten isimlerin de olduğu üst seviye siyasetçilerle görüşmeler yürütüyorlar. İslam hukukunun hükümran olacağına vurgu yapılarak savaşın akabinde “normal hayata dönüş için” inançlı bir ortam sağlayacaklarını taahhüt ediyor. O denli ki, Taliban Afganistan’ın tümünde “genel af” ilan ederek ülkedeki bayanları hükümetlerine katılmaya çağırdı.

Taliban’ın kültür komitesinden Enamullah Samangani verdiği bir televizyon röportajında, “İslami Buyrukluk bayanların kurban durumunda olmasını istemiyor. Şer’i hukuka nazaran hükümet yapısında olmalılar” açıklamasını yaptı. Lakin birçok Afgan Taliban’a güvenmiyor, yeni idarenin baskıcı ve sert olacağını iddia ediyor.

Ülkenin ismini Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tekrar değiştirmek istemeleri bunun bir işareti olarak okunuyor. Afgan milletvekili Raihana Azad’a nazaran hükümet ile Taliban ortasında pazarlıklar sürse ve muahede sağlansa bile Taliban’ın kelamını tutacağının bir garantisi yok

Beş başlıkta Afganistan krizi: Bundan sonra ne olacak?