Taliban, Afganistan'da Nasıl Bu Kadar Süratli Ilerledi?

BBC Savunma Muhabiri – Jonathan Beale

Afganistan’da Taliban’ın ilerleyişi, tecrübeli uzmanları bile şaşırtan bir süratte gerçekleşti. Bölgesel merkezler domino taşları üzere teker teker düştü.

Rüzgar açıkça Taliban’dan yana eserken Afgan hükümeti denetimi yine sağlamak için çabayı sürdürüyor.

Bu hafta medyaya sızan bir ABD istihbarat raporuna nazaran başşehir Kabil haftalar içinde kuşatılabilir ve hükümet 90 gün içerisinde düşebilir.

Pekala bu süratli ilerleyiş nasıl mümkün oldu?

ABD ve NATO müttefikleri, Afganistan’da son 20 yıldır güvenlik güçlerini eğitip donatmakla meşgul.

Sayısız Amerikan ve İngiliz generali, daha güçlü ve ehil bir Afgan ordusu yaratıldığını savundu lakin bugün bu argümanların altının boş olduğu görülebiliyor.

Taliban’ın gücü

Teoride, daha büyük bir güce sahip olan Afgan hükümeti bir adım önde görünüyor.

Afgan güvenlik güçleri kağıt üzerinde 300 bin kişinin üzerinde bir mevcuda sahip. Bu sayıya, Afgan ordusu, hava kuvvetleri ve polisi dahil.

Lakin gerçekte ülkede askeri istihdam her vakit problemlerle karşı karşıyaydı.

Afgan ordusu ve polis güçleri, yüksek kayıp, firar ve yolsuzluk münasebetiyle sorunlu bir geçmişe sahip. Kimi generallerin, aslında var olmayan ve “hayalet asker” olarak anılan birliklerin maaşlarını zimmetine geçirdiği savları var.

Taliban, Afganistan'da nasıl bu kadar süratli ilerledi?

Afganistan’ın Tekrar İnşası Özel Teftiş Heyeti (SIGAR), “yolsuzluğun yıpratıcı tesirleri hakkında endişelerini” bildirerek, gerçek askeri güce ait bilgilerin doğruluğunun “kuşkulu” olduğunu tabir etti.

İngiltere’deki savunma ve güvenlik araştırmaları enstitüsü Royal United Services Institute’dan Jack Watling, Afgan ordusunun gerçek gücü hakkında hiçbir vakit kesin bir bilgi olmadığı görüşünde.

Watling’e nazaran, ordudaki problemler bununla da bitmiyor. Askerler ekseriyetle hiçbir aile bağlarının olmadığı yerlere gönderiliyor ve hiçbir çatışmaya bile girmeden vazife yerlerini terk ediyor.

Taliban’ın gücünü ölçmek daha da sıkıntı.

ABD Kara Harp Okulu bünyesindeki Terörizmle Gayret Merkezi’ne nazaran Taliban 60 bin savaşçıdan oluşan çekirdek bir güce sahip. Taliban’a takviye veren öbür askeri kümelerle birlikte sayı 200 bini geçiyor.

Eski İngiliz ordusu yetkilisi Dr. Mike Martin, Taliban’ı yekpare bir küme olarak görmenin tehlikelerine işaret ediyor.

“Taliban, bağımsız kümelerin gevşek ve muhtemelen süreksiz bir koalisyonu olmaya daha yakın” diyen Martin, Afgan hükümetinin de benzeri biçimde lokal hiziplerin ayrımlarını yansıttığı görüşünde.

Afganistan’da ailelerin, aşiretlerin ve hükümet yetkililerinin, var olmak ismine nasıl taraf tuttuğunu ve değiştirdiğini hatırlatıyor.

Silaha erişim

Afgan hükümeti finansman ve silah bulma bahislerinde da avantaj sahibi olarak görülüyor.

Hükümet, büyük kısmı ABD’den gelmek üzere milyarlarca dolar yardım alarak asker maaşlarını ve ekipman masraflarını ödüyor. SIGAR’ın Temmuz 2021 raporunda, Afganistan’ın güvenliği için 88 milyar dolar harcandığı kaydediliyor.

Fakat raporda, bu paranın hakikaten doğru halde harcanıp harcanmadığının alandaki savaşı belirleyeceği de söz ediliyor.

Afganistan Hava Kuvvetleri, savaşın seyrini belirlemekte kritik bir role sahip. Lakin Taliban’ın pilotları daha çok maksat almaya başlamasıyla 211 uçağın kullanımı bir sorun haline geldi. Alandaki kumandanların taleplerini karşılamakta güçleşiyor.

Leşkergâh üzere Taliban saldırısı altındaki kentlerde ABD Hava Kuvvetleri de devrede. Fakat bu dayanağın ne kadar süreceği bilinmeyen.

Taliban’ın, uyuşturucu ticaretinden gelir elde etmekle birlikte, Pakistan’dan da yardım aldığı ileri sürülüyor.

Öte yandan, ABD’nin Afgan güvenlik güçlerine sağladığı silah ve mühimmat da Taliban’ın eline geçebiliyor.

Afganistan hala Sovyet işgalinden kalma silahlarla dolu. Taliban, çok daha sofistike bir gücün derme çatma bir orduyla da alt edilebileceğini gösterdi.

El imali bombaların ABD ve İngiltere güçleri üzerindeki ölümcül sonuçlarını düşünmek bile kâfi. Sahayı yakından bilmeleri de bir öteki avantaj.

Odak noktası, kuzey ve batı bölgeler

Taliban’ın özgün yapısı bir yana, askeri uzmanlar son devirdeki ilerlemede güzel koordine edilmiş bir planın izlerini görüyor.

Taliban’ın klasik olarak güçlü olduğu güney bölgeler yerine kuzey ve batıya yönelen hücumları dikkat çekiyor.

Örgüt, kritik noktalardaki hudut geçişlerini ve denetim noktalarını da ele geçirdi ve para zahmeti çeken hükümetin gümrük gelirlerini kesti.

Kıymetli rollerdeki yetkilileri, insan hakları aktivistlerini ve gazetecileri de öldürdüler.

Afgan hükümetinin stratejisini tanımlamak ise epeyce güç.

Hükümetin, Taliban’ın ele geçirdiği tüm bölgeleri geri alma vaatlerinin altı boş görünüyor.

Eski İngiliz ordu vazifelisi Ben Barry, büyük kentleri savunmak konusunda bir plan olduğu görüşünde. Leşkergâh’ta Afgan komandoların konuşandırıldığı biliniyor.

Lakin bu ne kadar sürebilir?

Afgan özel kuvvetlerin sayısı çok kalabalık değil. Yaklaşık 10 bin bireyden oluşuyor.

Taliban, propaganda savaşını da önde götürüyor. Barry, alandaki ivmenin Taliban’a moral verdiğini ve birlik hissini güçlendirdiğini aktarıyor.

Taliban, Kabil’e 65 kilometre aradaki Pul-i Alem kentini de ele geçirdi
BBC’ye konuşan Taliban savaşçıları: ‘Afganistan’da savaşı Amerikalılar başlattı’
Afganistan’da gazeteci olmak: ‘Bu işi biz yapmazsak kim yapacak?’

Son evre ne olacak?

Afgan hükümeti için durum kasvetli görünüyor. Savunma uzmanı Jack Watling, Afgan ordusu için durumun kötümserleştiğini söylese de, siyasette durumun düzeltilebileceği görüşünde.

Hükümet şayet aşiret önderlerini kazanabilirse, durumun geri çevrilmesi mümkün olabilir.

Mike Martin, eski Afganistan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Raşid Dostum’un geri dönmesinin değerli bir an olduğu görüşünde.

Raşid Dostum, Cumhurbaşkanı Eşref Gani ile birlikte, klâsik olarak Taliban zıddı bir yer olan Mezar-ı Şerif’e giderek hükümet yanlısı güçleri harekete geçirmeye çalıştı.

Yaz aylarına damga vuran savaş, Afganistan’da kışın başlamasıyla durulabilir. Yıl sonuna kadar Afgan hükümetinin Kabil ve büyük kentleri elinde tuttuğu bir istikrar durumu oluşabilir.

Taliban içerisinde çatlaklar oluşursa, görüntü büsbütün bilakis de dönebilir.

Lakin şu an için ABD ve NATO’nun Afganistan’a “istikrar getirme” gayretleri, Sovyetlerin teşebbüsü kadar beyhude görünüyor.

Taliban, Afganistan’da nasıl bu kadar süratli ilerledi?