Toplu Ağaç Dikim Kampanyaları Iklim Kriziyle çabada Ne Kadar Tesirli?

Türkiye’de 2019 yılından bu yana 11 Kasım, “Milli Ağaçlandırma Günü” olarak kutlanıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı #GeleceğeNefes kampanyası kapsamında, yanan orman alanları başta olmak üzere 711 farklı noktada, üç milyon fidan dikilmesinin hedeflendiğini duyurdu.

İklim krizinin yıkıcı tesirleri şiddetlendikçe ağaç dikimi, sorunun tahlilinde cazip bir alternatif olarak görülüyor. Pekala yaygın ağaçlandırma, iklim kriziyle uğraşta ne kadar tesirli?

Ağaçlandırma nedir, nasıl yapılır?

Ağaçlandırma, birçokları için fidan dikimiyle eş manası. Meğer fidan dikimi, genel kanının bilakis ağaçlandırma sürecinin küçük bir kısmını oluşturuyor.

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Türkiye Erozyonla Gayret, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Muhafaza (TEMA) Vakfı İdare Şurası Lideri Deniz Ataç, ağaçlandırmanın alanın belirlenip etüd çalışmaları yapılarak projelendirilmesinden, dikilen fidanların öteki bitkilerin baskısından kurtulacak boya erişinceye kadar yaşamasını engelleyen şartları ortadan kaldıracak çalışmaları da kapsadığını belirtiyor.

Deniz Ataç, ”Ot alma, çapalama, sürgün denetimi üzere bakım çalışmaları ile kuruyan fidanların yerine yeni fidanların dikilmesini de kapsayan uzun vadeli bir çalışma. Alanda bakım çalışmaları en az üç yıl devam ediyor ve bu müddette ağaçlandırılan alan yakından izleniyor” diyor.

Türkiye’de ormanların tamamı devlet ormanı ve orman yerlerini Orman Genel Müdürlüğü yönetiyor. Ağaçlandırma çalışmalarının değerli bir kısmı, ağaçların zirve çatılarının yüzde 10’dan az oranda alanı örttüğü, gereğince ağaç sıklığının olmadığı boşluklu kapalı olarak nitelenen ya da ağaçsız orman topraklarında yapılıyor.

Ataç, ”Orman ekosistemlerinde ekolojik bütünlüğün kaybolmasının ana nedeni; ağaçların çeşitli nedenlerle kesilmesi ya da yangın sonucu kayıplar sebebiyle tahrip olmasıdır. Tahrip olmuş ormanların tekrar orman haline getirilmesi için yapılması gereken, ormanın asli ögesi olan ağaçları alana yine getirmektir. Yani sahanın ağaçlandırılmasıdır” diyor.

Orman Genel Müdürlüğü istatistiklerine nazaran, Türkiye’nin 1972 yılında 20,2 milyon hektar olan orman alanı 2020 yılında 22,9 milyon hektara çıktı. Boşluklu kapalı ormanların oranı 1972 yılında yüzde 56 iken, 2020 yılında yüzde 42’ye geriledi.

Toplu ağaç dikim kampanyaları iklim kriziyle çabada ne kadar tesirli?

Bu müddette yaklaşık 3,6 milyon hektar alanda ağaçlandırma, 3,2 milyon hektar alanda rehabilitasyon çalışması gerçekleştirildiğini hatırlatan Ataç, orman alanının artmasında ve boşluklu orman oranının azalmasında, yapılan ağaçlandırma ve rehabilitasyon çalışmalarının değerli hissesi bulunduğunu belirtiyor.

Ağaçlandırmanın orman alanlarına katkısı

Buna rağmen ağaçlandırma çalışmalarının orman alanlarının genişlemesine katkısı, dünya genelinde epeyce hudutlu ve Türkiye de bir istisna değil.

Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) Global Orman Kaynakları Kıymetlendirme Raporu’nun 2020 sonuçlarına nazaran, dünya çapında orman alanlarının yüzde 93’ü (3,75 milyar hektar) doğal olarak gelişen ormanlardan oluşuyor. Ağaçlandırma yoluyla gelişen ormanların oranı yüzde 7 yani 290 milyon hektar.

Fakat bu yüzde yedilik kısmın yaklaşık yarısını, tek ya da iki tip ağaçla kaplı ve endüstriyel emellerle yetiştirilen ormanlar oluşturuyor. Öbür yarısını doğal ormanlara benzeyen ve ekosistem tamiratı üzere emellerle ormanlaştırılan alanlar oluşturuyor.

‘Türkiye’de ormanlaşmanın asıl sebebi ağaçlandırma değil büyük kentlere göç’

Ormancılık konusunda çalışmaların yayımlandığı memleketler arası mecmualardan International Forestry Review’de 2019’da yayımlanan ‘Türkiye’de ormanların değişimi ve ormansızlaşma’ başlıklı araştırma Türkiye’de 2005- 2015 yılları ortasında, orman alanı artan vilayetlerdeki artış ölçüleriyle, o vilayetlerde yapılmış olan ağaçlandırma çalışmalarını kıyasladı.

Orman Genel Müdürlüğü bilgilerini temel alan araştırma bu ikisi ortasında güçlü bir bağ olmadığını söylüyor. Örneğin bu 10 yıllık müddette, orman alanı en fazla artan Kastamonu vilayetinde ormanlaşmanın yalnızca yüzde 5,25’inin ağaçlandırmadan kaynaklandığı belirlendi.

Araştırmanın müelliflerinden, Bartın Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Erdoğan Atmış, Türkiye’de ormanlaşmanın asıl sebebinin yapılan ağaçlandırma çalışmaları değil, köyden kente göçler olduğunu belirtiyor.

Atmış, ”Türkiye’de kırsal kesim bilhassa büyük Doğu ve Batı Karadeniz’den, Tabiat Anadolu’dan Akdeniz ve Ege’nin muhakkak bölgelerinden büyük kentlere göç edince buradaki tarlalar, meralar ormanlara dönüştü. Bunlar zati orman olan topraklardı lakin beşerler, nüfus arttıkça bu ormanları açıp tarlalara dönüştürmüştü” diyor.

Prof. Atmış’a nazaran ”Bu, ormanların doğal olarak zaten yayılmasıyla ilgili bir artış” ve 1940’lı yıllardan bu yana yapılan ağaçlandırma çalışmalarının, Türkiye’nin orman alanlarına katkısı, bugünkü orman alanlarının yüzde 3,2’si kadar yani 714 bin hektar.

Ağaç dikerek iklim kriziyle çaba edebilir miyiz?

Ormanlar, iklim kriziyle uğraşta insanlığın en kıymetli müttefiklerinden. Son 30 yılda yeryüzünde gerçekleşen insan kaynaklı karbon salımlarının yaklaşık yüzde 15’ini ormanlar temizledi.

Burada akla gelen birinci soru, yeni ağaçların bütün bu karbon tutma kapasitesine katkıda bulunup bulunmadığı oluyor. Ege Orman Vakfı Bilim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay, resmi karbon salımı hesaplamalarında dikilen ağaç ya da fidan sayısından fazla ormanların tuttuğu toplam karbondioksit ölçüsünün dikkate alındığını hatırlatıyor:

”Türkiye’nin her bir metrekaresini bugün ormanlaştırıyor olsaydık, tutabileceğimiz en fazla karbon ölçüsü 225 milyon ton karbondioksit muadili olurdu. Halbuki atmosfere verdiğimiz sera gazı ölçüsü, 2019 itibariyle yaklaşık 506 milyon ton. Yani tüm ülkeyi ağaçlandırsak bile atmosfere yaptığımız salımların yarısını dahi karşılamıyor olurdu.”

TÜİK’in 2019 yılı Sera Gazı Emisyon Envanteri’ne nazaran, ormanların karbon tutma ölçüsü 2017-2019 yılları ortasında 15 milyon ton geriledi. Rapora nazaran bu azalmada yangınlar ve kuraklık tesirliydi.

Prof. Atmış, ağaçlandırmanın, ormanlaşmaya hudutlu katkısı ve dikilen fidanların hayatta kalıp kalmayacağına bağlı belirsizliğin karşısında, var olan ormanları müdafaanın iklim kriziyle gayrette en tesirli sistem olduğunu vurgulayıp şunları söylüyor:

”Orman bir ekosistem ve binlerce yılda oluşuyor. Ağaçlandırma ile ekosistemler kurmak için çok uzun vakit geçmesi gerekiyor. Kaldı ki her ağaçlandırma ormana dönüşmüyor, toplu yapılan ağaçlandırma günlerinde yol kenarları, okul bahçeleri üzere yerlere ekilen fidanların birden fazla bir sonraki seneye bile hayatta kalmıyor hatta tıpkı noktalarda tekrar tekrar ekim yapılıyor.”

Ulusal Ağaçlandırma Günü

Tarım ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı’nın BBC Türkçe ile paylaştığı bilgilere nazaran, Türkiye, 2008-2012 yılları ortasında 2 milyon 429 bin hektar alanda ormanların geliştirilmesi ve genişletilmesine yönelik çalışmalar yaptı ve 2 milyar fidanı toprakla buluşturdu.

2019 yılında bilhassa son yıllarda artan orman yangınları nedeniyle ziyan gören alanların tekrar ağaçlandırılması için vatandaşların da iştirakini sağlayan “Geleceğe Nefes” ağaçlandırma projesi uygulamaya kondu. 6 Kasım 2019 tarihli Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile her yıl 11 Kasım günü ‘Milli Ağaçlandırma Günü’ olarak kutlanmaya başladı. Bu kapsamda Tarım ve Orman Bakanlığı uyumunda, tüm yurtta eş vakitli olarak fidan dikim aktiflikleri düzenleniyor.

Projenin birinci yılında, 19 bin 326 hektar alanda, 13 milyon 791 bin 435 adet fidan toprakla buluştu. Çorum-Celilkırı’da 150 hektar alanda, üç bin kişinin iştirakiyle, 303 bin 150 adet fidan dikilerek Guinnes’in tek lokasyonda, sonlandırılmamış sayıda bir takım tarafından, bir saat içerisinde en çok dikilen fidan rekoru kırıldı.

Geleceğe Nefes projesi iştirakçilerin ilgili internet sayfasından fiyatsız bir biçimde dikilecek fidanları sahiplenmesini sağlıyor. Buna rağmen dikilen fidanların gelişiminin takibi şimdi çevrimiçi olarak yapılamıyor. Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı, dikilen bu fidanların ne kadarının hayatta kaldığına dair yorum yapmadı.

TEMA, ağaçlandırma alanlarının yıllar içinde değişimini de gösteren fotoğrafları internet sitesinde paylaşıyor.

Ege Orman Vakfı’nın paylaştığı bilgilere nazaran Türkiye’de fidanlar dikildikten sonra beş yıl boyunca her bir fidanın etrafındaki otlar temizleniyor, kuruyan fidanların yerine yenisi dikiliyor. Bu mühlet içinde dikilen fidanların yüzde 50’den fazlası kuruduysa yine ağaçlandırma kelam konusu oluyor.

Bakanlık, ağaçlandırma çalışmalarıyla bugün Türkiye yüzölçümünün yüzde 29’unu kaplayan orman varlığını 2023 yılında ülke yüzölçümünün yüzde 30’una çıkarmayı hedeflediğini söylüyor.