Türkiye-İran Hududuna Duvar: Göçmenler Yeni Rotalar Belirliyor

Felat Bozarslan / Van

Taliban’ın Afganistan’da denetimi ele geçirmesi ile başlayan göç dalgası şimdi Türkiye-İran hududuna ulaşmadı. Lakin İran’a gerçek yola çıkan göçmenlerin yakın vakitte Türkiye sonuna gelmesi bekleniyor. Ankara, doğu hudutlarında oluşubilecek göç dalgasına karşı teyakkuzda. Sonda güvenlik tedbirleri artırıldı, duvar üretimine sürat verildi. Pekala, Taliban’ın yarattığı göç Türkiye’yi nasıl etkileyecek ve sonda örülen duvar göçü engelleyebilecek mi? İran hududunda 25 yıldır sistemsiz göç ve göçmen kaçakçılığı ile ilgili saha çalışmaları yapan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Orhan Deniz, DW Haber’e kıymetlendirdi.

Afganistan’dan beklenen göç Türkiye’yi de etkileyecek mi?

Taliban’ın baskıcı rejimle tekrar dönüşüne kadarki süreçte göç rutin olarak devam ediyordu. Taliban’ın bu ülkeye girişiyle birlikte yine bir göç dalgası bekleniyor. Aslında Türkiye’nin sistemsiz göçmen akışı açısından en kıymetli geçiş sınırı Türkiye-İran sonundadır. Bu hudut dünyanın da kıymetli göç koridorları üzerinde yer alan değerli sınırlardan biridir.

Pekala, bu göç dalgası Türkiye’ye ne vakit ulaşabilir?

Taliban’ın yarattığı göç dalgasının tesirlerini şu an şimdi daha hissetmiyoruz ve bunun bir vakti olacak. Yeni durumun yarattığı göçün tesirlerini 15-20 günde görebiliriz. Taliban bahsettiği üzere genel af ilan edip herkesi kapsayıcı bir idare oluşturabilir ve bu telaffuzlarını aksiyona dönüştürürse göçün büyüklüğü önemli manada azalır. İran kadar olmazsa da muhakkak ölçüde etkileneceğiz. Yani Türkiye de bundan nasibini alacak üzere gözüküyor. İran’a kitlesel bir akın olursa, bizim hududumuza da sirayet etme mümkünlüğü yüksek.

Türkiye bir göçmen akınına karşı sonlarında ne cins önlemler aldı?

Bilhassa ağır göçmen geçişinin olduğu İran hududunda duvar inşası, hendek, tel örgüler üzere tedbirler alınmaya başlandı. Bunun yanı sıra, gözetleme kuleleri ve karakol sayısının artırılması, hudut çizgisinin teknolojik aygıtlarla denetim altına alınması, İHA’larla gözetlenmesi üzere birtakım önlemler devreye sokuldu. Bu önlemler göçmen akışını muhakkak ölçüde etkiliyor. Lakin hududun geçtiği çizgi büyük ölçüde dağlık arazi olduğu için her yerde bu tedbirler işe yaramıyor. Hududun iki yahut üç bin metreyi aşan yüksekliklerden geçtiği düşünülürse, kışın bu alanı denetim etmek çok sıkıntı. Buna karşın göçmen kaçakçıları ve kimi göçmenler Türkiye’ye girmeye çalışıyor ve girenler de var. Hududun karla kapatılmış olması, tabiat kaidelerinin ağırlaşması, hudut denetimlerinin de o periyotta zorlaşması, göçmen kaçakçıları için de kısmi bir avantaj yaratıyor. Sis, bulutlu havalar yeniden göçmen geçişleri için değerli bir avantaj sağlıyor lakin riski de beraberinde getiriyor. Kar ve tipinin olduğu sisli havalarda göçmenler yollarını kaybedebiliyor. Her yıl İran sonunun Türkiye tarafında karların erimesi ile 40-50 göçmenin cesetleri bulunuyor.

Türkiye’nin İran hududuna ördüğü duvar göçü engelleyebilir mi?

İran sonuna inşa edilen duvarın örnekleri dünyada 67 ülkede var. Mevcut yahut yeni inşa edilecek duvarların göçmen akışını büsbütün durdurması üzere bir beklenti içerisine girmemiz yanlışsız olmaz. Bunun dünyada örneklerini, çok büyük tesir yaratmadığını görüyoruz. Duvarın ruhsal bir tesiri var. Hiçbir tesiri olmadığını söylemek mümkün değil. Lakin büsbütün göçü engelleyeceğine dair beklenti yanlışsız değil. Duvarın tesiri nihayetinde iki merdiven uzunluğu. Bir çıkış, bir inişe iki merdiven yerleştirildiği takdirde, göçmenler sonu geçebiliyor. Bunu, bugün İran hududunda görüyoruz. Duvar, inşa edildiği alanda kısmi bir tesir yarattı. Lakin göçmenler duvar inşa edilmeyen alanlara hakikat yöneliyor, yeni rotalar belirliyor. İran hududunda mayınlı alanlar var. Duvar inşa etmek için mayın temizleme süreci yapılıyor. Burada bence duvardan daha çok mayının caydırıcı tesiri ortada. Münasebetiyle mayınlı bölgeye duvar inşa etmenin de çok mantıklı olduğu kanaatinde değilim. Duvar inşa ettiğimiz yerler duvar yapmaya müsait topografyanın olduğu alanlardır. Yani çok sarp arazinin olduğu yerler değil. Lakin hududun her yeri duvar inşa etmeye müsait değil.

Nasıl bir coğrafyadan bahsediyorsunuz?

Eğim kıymetlerinin çok yüksek olduğu, sarp yerlerin bulunduğu yerler var. Buralara duvar inşa etmemiz mümkün değil. Buraların fiziki pürüzlerden çok teknolojik aygıtlarla ve işçi dayanağıyla denetim altına alınması gerekiyor. Ağrı ve Hakkâri hudutlarına denk gelen kısımlar hariç, Van’ın İran’a hududu yaklaşık 295 kilometre. 295 kilometrelik çizgisi araçlarla denetim etmeye, karakol ve farklı noktaları, hudut taşlarını ziyaret etmeye çalıştığınızda bu bin 200 kilometre civarında bir yola tekabül ediyor. Pratikte bu kadar uzun bir sınırı korumak çok kolay değil. Dağlık bir alan, eğim kıymetlerinin fazla olduğu, vadiler ve sarp toprakların olduğu yerlerin denetim altına alınması coğrafik koşullar gereği çok güç.

Pekala sistemsiz göçün engellenmesi için ne yapılması gerekiyor?

Türkiye’nin şu an göç kapasitesi doldu, taşıyor. Türkiye’de optimist sayıyla 7 milyon civarında resmi ve gayriresmi göçmen var. Yani, 83 milyon Türkiye nüfusunda her 11 bireyden 1’i göçmen. Bu göçmenlerin büyük kentlerde yığılması, orada kendi ortalarında organize olması, birlikte hareket etmesi ve yerli vatandaşlarla vakit zaman çatışma ve tansiyon yaşaması kaçınılmaz. Yani göçün ekonomik maliyetinden çok daha büyük tesirinin, güvenlik ve toplumsal tarafıyla yaşama riskimiz var. Bu manada bizim hudutlarımızı hakikaten denetim altına almak ve göçü sonlandırmamız gerekiyor. Afganistan’daki yeni durumun yarattığı göç dalgasından önemli manada etkilenmememiz için yapılması gerekenlerden bir tanesi şu; yüksek bir sesle ve en üst mercide Türkiye’nin göçmen kapasitesinin daha fazla artırılamayacağı, göçmen alamayacağı, sonlarının kapatıldığı ve girişe müsaade verilmeyeceğine yönelik bir söyleme gereksinim var. İkincisi, hudutlarımızın denetim altına tutulması için mevcut muhafaza önlemlerine özelilkle işçi açısından daha fazla desteğe gereksinim var. Denetimlerin daima olması gerekiyor. Bu yıl yalnızca Van’da 920 civarında göçmen kaçakçısına süreç yapıldı. Bunun mevsimsel yahut şartlara bağlı değil daima olması gerekiyor. Göçle uğraş yalnızca sonlara has olmamalı. Ülkenin iç kısmında de hudut bölgesinde uygulanan önlemler alınmalıdır.

Türkiye-İran hududuna duvar: Göçmenler yeni rotalar belirliyor