Rusya’nın Ukrayna’ya saldırarak Avrupa’da yeni bir savaş başlatması, Türkiye’de ‘savaş muhabirliği’ ve savaş sırasında gazetecilik standartları konusunda tartışmaları da bir sefer daha gündeme taşıdı.
Çıkan tartışmaları ve ‘savaş muhabirliği’ni, mesleği boyunca birçok çatışma bölgesinde foto muhabirlik yapmış; Lübnan İç Savaşı’nda çektiği fotoğraf ile dünyanın en itibarlı mecmualarından TIME’a kapak olmuş Coşkun Aral’a sorduk. T24’ün sorularını yanıtlayan Aral, deneyimlerini anılarıyla harmanlayarak anlatırken, savaş bölgelerinde muhabirlik yapacakların “gazeteci olduklarını unutmaması gerektiğinin” altını çiziyor.
“Savaş muhabirliği diye bir meslek olmadığına” inandığını belirten Aral, çatışma bölgesine gidecek gazetecilerin kapsamlı araştırmalar yapması gerektiğini; o coğrafyanın “bütün temel davranışlarını, psikolojisini, sosyolojisini, antropolojisini, tarihini, her şeyini bilmesi gerektiğini” lisana getirdi.
Habertürk muharriri Nagehan Alçı’nın Kiev’de Ukrayna bayraklı askeri üniforma giyerek söyleşi yapması tartışma konusu oldu. Bölgeye giden gazetecilerin büyük bir yürek gösterdiğini ve tenkitlerde bunun da göz önünde bulundurulması gerektiğini belirten Aral; askeri kamuflaj giymenin Vietnam savaşında ABD’li gazetecilerin Vietkong tarafından öldürülmelerine sebep olduğunu hatırlattı ve “bayraklı” kamuflajın gazeteciyi taraf olarak göstereceğini vurguladı.
Gidilen ülkenin lisanının bilinmesinin yahut lisanı bilen biriyle çalışılmasının değerine de parmak basan Aral, Savaş Ay’la başından geçen şu kıssayı anlattı:
“Gdansk Grevi yaşanmıştı Polonya’da. Ben ve merhum arkadaşım Savaş Ay; ikimiz de Lehçe bilmediğimiz için, münasebet kuramadığımız için o olayın en büyük kahramanı Lech Walesa’yı tanımadık. Beraberce günler geçirmemize karşın çektiğimiz fotoğraflarda yalnızca tesadüf olarak bulunan bir kişiydi. Bu türlü komik durumlar da olabiliyor. O yüzden kâfi lisan bilmek gerekiyor.”
“Savaş muhabirliği diye bir meslek olmadığına inanıyorum“
Coşkun Aral’ın T24’ün sorularına verdiği karşılıklar şöyle…
– Coşkun Beyefendi, birçok savaşı alanda takip ettiniz; savaş muhabirliği alanında Türkiye’nin en deneyimli isimlerindensiniz. Bir muhabir, savaş alanındayken nelere dikkat etmeli? Nasıl tedbirler almalı?
Öncelikle savaş muhabirliği diye bir meslek olmadığına inanıyorum, zira muhabirlik mesleğinde insanın yaşadığı her alan, haber alanıdır. Burayı, alanları evvel tanıması lazım. Şayet orada insan yaşıyorsa, gittiği yerin bulunduğu coğrafyadaki bütün temel davranışlarını, psikolojisini, sosyolojisini, antropolojisini, tarihini, her şeyini bilmesi lazım. O yüzden muhabir olmak kolay bir şey değil.
Savaş muhabirliği dediğimiz vakit daha travmatik bölgeler, daha kaosların ağır olduğu, riskin daha fazla olduğu yerlerden kelam ediyoruz. Kısaca merhum Orta Güler ustanın tanımlamasıyla, “oburlarının kaçtığı yere, koşarak giden şahsa” savaş muhabiri diyoruz. Bu vakit zaman insanın beşere yapmış olduğu savaşın dışında, tabiatın beşere yapmış olduğu felaket bölgeleri de olabiliyor.
Coşkun Aral ve Orta Güler
Öncelikle düzgün bir muhabir neyin haber olacağını, neyin haber olmayacağını bilen bir insandır. Savaş dediğimiz o kaotik alanlara gidildiğinde nasıl gitmesi gerektiğini, savaşın ağır yaşandığı bölgeye nasıl girmesi gerektiğini evvelden bilmesi lazım. Bu öncelikle araştırmayla olur. Bölgeyi daha evvelden de tanımakla elde edilen birtakım bilgiler olabilir lakin değerli olan değişimleri yeterli hesaplamak. Bugün gündemde Ukrayna’daki savaş var. Ukrayna’ya tekraren gittim. En son iki sene evvel Çernobil’e gitmiştim lakin şu andaki durum ile iki yıl evvelki datalar birbirini örtmez. İşte bunların değişimlerini takip etmek lazım. Bunları haberlerden, çıkan yazılardan, röportajlardan yahut giden meslektaşlarımızın bize aktardığı bilgilerden takip etmek lazım. Tek taraflı mı? Hayır, çok taraflı takip etmek lazım. Sonuçta savaşan dediğimiz vakit birbirinden farklı iki kuvvetin savaşmasından bahsediyoruz. Bazen bu birbirini yok etmeyi amaçlayan üç taraf da olabiliyor.
Ben buna Vietnam işgalindeki Kamboçya’da şahit olmuştum. İttifak yoktu, Vietnam’ın işgal ettiği Kamboçya’da hem Vietnam’a karşı savaş sürdürdüler hem de hudut bölgesindeki kendisinden kaçan öbür Kmer örgütlerine karşı Kızıl Kmerler’i görmüştüm. Adamlar iki başka cephede savaşıyorlardı. Bütün bunları bilmek lazım, natürel ki bu apansızın birkaç aylık tecrübeyle, bir stajla, birkaç yıllık çalışmayla olacak şey değil. Öncelikle dediğim üzere insanı, yaşadığı coğrafyayla yeterli tanıyan, coğrafik değişimleri, o coğrafyada olup bitenleri yeterli gözleyerek geleceğe ait iddialarda bulunacak birtakım datalara sahip olmak lazım.
”Foto muhabir savaşın lisanını uzaktan duman fotoğrafı çekerek anlatamaz”
– Foto muhabirlerin bir savaş alanında bulunmasının kıymeti nedir?
Ben foto muhabiri olarak bulundum savaşlarda. Biraz daha farklı oluyor o bölgelerde muhabirlikle foto muhabirliği. Örneğin bence şu an cephelerde savaşı en ağır hissedenler yeniden foto muhabirleri ve kameramanlar, zira güzel imaj için yaklaşmak lazım, uzaktan duman göstermekle anlatamıyorsunuz savaşın lisanını. Orada işte dumanın çıktığı bölgeye ulaşmak gerekir; o ulaşım da bazen kendi fiziki gücü, bazen diğer araçların takviyesi ile olan bir ulaşımdır. Yani savaşın cereyan ettiği, o travmaların insan hayatına yönelik oluşturduğu vahşeti, o sahneleri görüntüleyip kamuoyunu etkileyecek bir gücü harekete geçirmek için manzaranın bazen sayfalarca yazıdan, sayfalarca röportajdan daha güçlü olduğunu biliyoruz. Bunun dünyadaki örnekleri Vietnam Savaşı’nda yaşandı. Onu izleyen nesillerden biriyim ben. Vietnam Savaşı’nın akabinde Lübnan jenerasyonunda ben kendimden biliyorum; İsrail’in yalnızca Filistinli teröristlere yönelik operasyon yapmadığının benim çektiğim bir fotoğraf TIME mecmuasında kapak olunca anlaşıldığını bana gönderilen mektuplardan biliyorum. “Biz yalnızca İsrail ordusunun teröristleri bombaladığını biliyorduk, halbuki sizin çektiğiniz fotoğrafta siviller, bayanlar, çocuklar var” diyorlardı.
Coşkun Aral’ın Lübnan’da yakaladığı kare, TIME’ın kapağından
dünyaya İsrail’in sivil bölgeleri de vurduğunu göstermişti
Değişen bir şey yok, şu anda da tıpkı biçimde Rusya kendine nazaran bir münasebet buldu, bu münasebetin haklılığını ya da haksızlığını tartışamayız, onu siyasi analistler yapabilir lakin ortada da bir dram var. Kendisinden çok daha güçsüz olduğunu bildiği bir ülkeye önemli bir işgal hareketi yaptı. Bunun sonucunu da görüyoruz şu anda. Tam olarak o imajlar bize ne kadar yansıyor onu bilemiyorum, toprağa gitmek gerekir. Yani orduların propaganda gayesiyle çektiği kendi manzaralarını görüyoruz.
Beni etkileyen fotoğraflardan biri birkaç gün evvel bir çocuk hastanesine yapılan bir bombardımanın akabinde sedyelerle taşınan yaralanmış gebe bayanları gösteriyordu. İşte bunlar bizim meslektaşların gerçekten çok risk alıp ortaya koydukları çalışmalar. O yüzden o ortamda bulunan öncelikle meslektaşlarımı, hayat kurtaran sıhhat görevlilerini de kutluyorum fakat bir an evvel bu savaşın bitmesi alışılmış ki isteğimiz. O bölgelerde misyon alan muhabirler, foto muhabirler muhakkak bir tecrübe sonucu gidiyorlar esasen, deneyimsiz bir insanın gitmesi kadar yanlış bir şey olamaz. Tahminen bir kere hayatınız kurtulabilir lakin bu bahta bağlı. Riskin çok ağır olduğu yerde hayatınıza mal olacak şey yalnızca salt yaralanma, birtakım organlarınızın kaybı değil, ruhsal olarak da maruz kalacağınız travmalar hayatınız boyunca sizi ömürden soğutacak nitelikte bile olabilir.
Bu işin deneyimlisi olduğuna inandığınız beşerlerle olmak kıymetli, bu birincisi. İkincisi, doğal ki aşikâr bir birikim sonucunda oraya gidecek olmanız lazım. Lisan bilmek yüzde yüz gerekli. Ben öylesine yerlerde bulundum ki kendi İngilizcemin yahut Fransızcamın yetersiz olduğunu anladığımda birinci yapmayı düşündüğüm şey o lokal lisanlardan birini konuşan bir beşere ulaşıp çeviriyi yapmak. Bu tarzanca dediğimiz hudutlu bir lisanla olacak bir meslek değil.
Bu lisanları bilmeden gittiğinizde o periyotları yaşayan biri olarak söyleyebilirim ki zorluk yaşarsınız. Örneğin Gdansk Grevi yaşanmıştı Polonya’da. Ben ve merhum arkadaşım Savaş Ay; ikimiz de Lehçe bilmediğimiz için, ilgi kuramadığımız için o olayın en büyük kahramanı Lech Walesa’yı tanımadık. Beraberce günler geçirmemize karşın çektiğimiz fotoğraflarda yalnızca tesadüf olarak bulunan bir kişiydi. Bu türlü komik durumlar da olabiliyor. O yüzden kâfi lisan bilmek gerekiyor.
– Bir savaş bölgesine gitmeden evvel siz ne üzere hazırlıklar yapıyordunuz? Lisanın kıymetinden kelam ettiniz; örneğin kritik sözleri öğreniyor muydunuz? Savaşı o noktaya getiren bahisleri ayrıntılıca inceliyor muydunuz? Kullanılan silahlarla, bombalarla ilgili araştırma yapıyor muydunuz?
Alışılmış ki, gidilen ülkeyi; onların ordularının yahut savaşan güçlerinin kullandığı silahları, silahların kaynaklarını bilmek değerli.
Savaşlar bir biçimde de silah üreticisi ülkelerin showroomları haline dönüştürülüyor. Mesela Rusya, Ukrayna’daki savaşın kolay olacağını düşünerel demodelerle başladı, artık yenilerini koyuyor. Bu da operasyonların ne kadar ciddileşebileceğinin göstergesi oluyor, zira onlar için çok daha pahalı o silahlar. Onların zayiatlarını düşünemediler artık mecburiyetten gönderiyorlar. Ben bu tahlilleri oturduğum yerden yapıyorum. Ne kadar gerçek, ne kadar dengeli o tartışılabilir lakin cephede olmuş olsaydım çok daha farklı şeylerle karşılaşabilirdim.
Yani yalnızca benim adım bu, buradan geliyorum, nereye gidilir, nasıl yapılırdan çok biraz daha ayrıntılı bilgi sahibi olmayı biz foto muhabir olarak da gerekli buluyoruz zira fotoğrafı destekleyecek caption dediğimiz fotoğraf altı kıymetli. O sizin hem bilgi birikiminiz hem de bu işten haberdar olmak isteyenlere karşı sorumluluğunuz. Bunların tesirlerini de orada görüyorsunuz. Bunu yıllarca savaş cephelerinde bulunduğumda silah tüccarlarının vakit zaman bizim bulunduğumuz yerlere ziyaretlerinde şahit olduk. Silahlarının sonuçlarını görmek için gelirdi bunlar ve bizden fotoğraf isterlerdi buna ait.
Ne yazık ki bu savaş Avrupa’nın göbeğinde meydana geliyor. Öteki bir tehlikeyi de bana çağrıştırdı. Ukrayna savaşmak için memleketler arası gönülüller, Rusya da Orta Doğu’dan savaşçılar çağırdı. Bu tehlikeli. Zira vekâlet savaşına dönüştüğünde iş, artık istemeseniz bile denetim sizden çıkabiliyor. Bunların beslenmemesi, desteklenmemesi halinde size karşı da kullanılabileceklerini düşünmek lazım. Paralı asker dedikten sonra bunun milleti yok, yani birinin ismine savaşırsınız lakin biri size gereksiniminiz olan silahı, imkânları sağlamadığı ya da verdiği vaatleri tutmadığı vakit çabucak karşı safa geçebilirsiniz. Bir ulus kavramı, bir milliyet kavramı, bir ulusal kimliğe sahip olup da gerektiğinde canınızı vermeniz üzere bir ideolojileri olmadığı için bu insanların, çok rahat savaşın stratejisi değişebiliyor.
”Biraz da mukadderatçı olmak gerekiyor…”
Artık saha habercilerin güvenliği sağlayacak ögeler var. Gazetecilerin üzerinde çelik yelekler görüyoruz, daha doğrusu sıkıştırılmış ipek yahut porselen dayanaklı yelekler bunlar. Doğal bunlar küçük çaplı mermiler ve şarapnellere karşı hami tesiri olan şeyler fakat savaşların büyük tehlikelerle dolu olduğunu bildiğimiz için bunların da bazen hiç mana tabir etmediğini biliyoruz. Üstelik de ağırlar ve üzerinizdeki makinelerle birlikte hareket imkânınızı azalttığı için sorun da çıkarabiliyor. Yüzlerce, binlerce insanın keskin nişancıların bir kilometre öteden, bir kilometreyi de aşan aralıklardan atmış oldukları mermilerle hayatını kaybettiğini gördük. Bunlar daima tecrübeler. Hiçbir şey görmüyorsunuz, hiçbir şey duymuyorsunuz; mermi sizi bir anda vurabiliyor. Başka tarafta bubi tuzakları dediğimiz veyahut da mayın dediğimiz savaş dışı bırakmak üzere hazırlanmış konvansiyonel silahlar da kelam konusu. Şu anda mesela misket bombası atılıyor mu atılmıyor mu tartışması var.
Rusların, Ukrayna’da birtakım bölgelerde kimyasal ve biyolojik silahlar üretildiğine dair argümanları var. Bunlar var mı, yok mu tartışılır, bunlar uzmanların bileceği işler lakin bilmemiz gereken şeyler kimyasal silahın örneğini en son Halepçe’de gördük, iki sene sonra tekrar Kuzey Irak’ta kullanıldı. Yeniden ona yakın kimyasal gereçlerle yapılan hardal bombasını ben birinci sefer hayatımda İsrail’in işgal ettiği Lübnan topraklarında ve kuşatma altındaki Beyrut’ta gördüm. Canlı diri yanan savaş kurbanlarına, bilhassa çocuklara şahit oldum. Bütün bunlar ve bunlara karşı alınacak tedbirler bilgi sahibi olduğunda öğrenilecek şeyler. El kitabıyla kolay kolay öğrenilecek şeyler değil. İşte o yüzden deneyimli beşerlerle olmak lakin bunun dışında da biraz mukadderatçı olmak gerekiyor.
– Savaş muhabirliğinin önemli de bir ruhsal tarafı olduğunu kestirim ediyorum. Vefata ve yıkıma haber merkezinden şahit olmak bile zorken siz şahsen çıplak gözle görüyorsunuz. Bu durum gazetecinin psikolojisini nasıl etkiliyor?
Çok ağır oluyor. Ben çok daha hassas oluyorum mesela. Konutumda bile eşimin benden en çok şikâyet ettiği şey, televizyon başında sabahın erken saatlerinden gecenin geç saatlerine kadar, hatta gece yarısından sonra muhakkak aralıklarla haber takip etmem.
Bu türlü bir deformasyon oluyor, hoş bir şey değil. Ortamı bile zehirleyebiliyorsunuz. Duyarlılığımız fazla oluyor, bazen paranoyaklık ölçeğinde kaygılarınız olabiliyor. Kendi ülkeniz de savaş alanına dönüştürülebilecek birtakım oluşumlara hamile. Geçmişte de demiştim: Bir sabah kalktığınızda mülteci olabilirsiniz. Avrupa’nın göbeğinde, gelişmiş bir Avrupa ülkesi, AB’ye aday olmak isterken, NATO’ya girme kararı tartışılırken bir anda savaş bölgesi oldu. Bırakın kendi ülkesini Polonya’nın da başını sıkıntıya sokacak, bir AB ülkesinin bile başını sıkıntıya sokacak duruma geldi. ABD Patriotları (füze savunma sistemi) Polonya’nın Ukrayna hududuna gerçek gönderdi.
Yani bizde olmaz diye bir şey yok. Baltık ülkeleri hala ateş üstünde, hala bunların kâbusuyla yaşıyor.
Kimi ülkeler, tarihindeki son savaşları unutturmamak eforu içindeler. Bunlardan biri Finlandiya. Finlerin, Ruslara karşı İkinci Dünya Savaşı’ndan evvel vermiş oldukları adeta bugünkü Ukrayna savaşının gibisi bir savaş var. Hatta molotof kokteylinin birinci çıkışı orasıdır. Ondan sonra İspanya İç Savaşı’nda kullanılmıştır. O devirde Sovyetler Birliği Savunma Bakanı Molotov’a inat olsun diye yapılmış çok ilkel bir savaş metodu; içine asit konulmuş akaryakıt yahut mazotun parafinlenmiş çaputla tanklara, zırhlı araçlara atılması. Bu, o araçların yanmasına yol açıyor.
Josef Stalin ve Vyaçeslav Molotof
Şu anda fotoğrafları, imgeleri görüyorsunuz, Ukrayna’da şu an o üretiliyor. Yani gelişmiş silahlardan çok, halkın temel silah olarak kullanabileceği en ilkel alet. İçi asitle karıştırılmış hem yakıcı hem de savaş dışı bırakacak, yaralayıcı özelliği olan bir molotof kokteyli.
Bazen soruyorlar neden gitmedin Ukrayna’ya diye; dizlerimden ötürü merdiven inme, çıkma imkânım yok. Savaşlarda da öteki insanların hayatını tehlikeye atarsınız. Esasen savaşlarda kullanılan birtakım silahların çok yaygın olmasının sebebi direkt öldürerek değil, birkaç kişiyi daha savaş dışı bırakmak için insanları yaralamak. Yani yarın öbür gün o denli bir yerde tahliye sırasında benim bulunduğum binayı terk etmek için iki askerin yardımı onların hayatına mal olabilir, o yüzden gitmemeyi tercih ettim. Yoksa bir haberci olarak kendi kanalımda yayınlamak üzere giderdim.
– Alanda yaşadığınız en korkutucu an neydi?
Çok farklı savaşlar var. Beyrut’ta içinde 10-15 kişi olan bir otomobil. İçeride bir çocuk vardı; boğulacak üzereydi. Annesi, çocuğu alıp dedesine götürmem için otomobilden uzatarak kucağıma verdi ve onu yakınlardaki dedesine götürmemi istedi.
O sırada bana çocuğu emanet eden annenin içinde bulunduğu otomobil isabet aldı, yanmaya başladı. Ben oraya bakarken, süratle daha inançlı bir yere, çocuğun dedesinin bulunduğu yere hakikat yöneldim. Ulaştırdım ancak çocuğun boynunda bir kan damlası gördüm, çocuk ölmüştü. Çok minik, küçük bir şarapnel kesimi çocuğun boynuna saplanmıştı.
Onun dışında çok daha ilkel savaşlara da şahit oldum Liberya’da, Ruanda’da. Palalarla yapılan savaşlar. Düşmanınızı evvel dom dom kurşunu dediğimiz saçmalarla yaralıyorsunuz sonra başını, kollarını bedeninden ayırıp başıyla poz veriyorsunuz. Görünümler fecî. İnsanoğlu ne olursa olsun bunları yapacak nitelikte yabanî bir yaratık diyebilirim. İşleri o hale getirmemek lazım.
”Gazetecinin üniforma giymesi taraf olduğunu gösterir”
– Ukrayna savaşına bakınca yalnızca savaş deneyimi değil, saha deneyimi de olmayan gazetecilerin gittiğini görüyoruz. Toplumsal medyada bir gazetecinin askeri üniformayla manzara vermesi çok tartışıldı. Ne üzere riskleri olabilir bunların?
Ben çıkan haberleri gördüm. O arkadaşımızı tanımıyorum, tanışmadık lakin cüretinden dolayı kutluyorum öncelikle. Daha evvel de Afganistan’a gitti, kutluyorum fakat bilmesi gereken bir şey var; birincisi, bunun bedelini Vietnam Savaşı’nda; yanılmıyorsam ABD ordusu kendisiyle embedded muahede yapan bütün gazetecilere üniforma verdi. Buna, Kore Savaşı da ondan evvel İkinci Dünya Savaşı da dahildir. Vietnam Savaşı’nda bunun bedelini 25’e yakın muhabir ve kameraman hayatlarıyla ödediler zira Vietkong bir helikopteri düşürmüştü, Amerika’nın çok kıymetli bir savaş fotoğrafçısı ve onunla bir arada bulunanlar hayatlarını kaybettiler. Vietkong açıklamasını yaparken “biz helikopterin içindeki herkesi asker olarak gördük” demişlerdi.
Onun üzerine çok süratli bir kararla gazeteciler kendi güvenlikleri için daha sivil giyinmeye başladılar. Lübnan Savaşı’na kadar İran- Irak Savaşı’ndaydım, cephede meslektaşlarımı gördüğümde üstlerinde İran’ın şartlarına uygun daha açık renkli safari ceketleri vardı; kırmızı, lacivert penceli şeyler, daha sağlam ve yırtılma riski daha az olduğu için blue jean pantolonlar. Biz o cephelerde bulunduğumuzda hem cepheye ahenk hem de fark edilmek için bunları giyiyoruz. Sonraki periyotlarda hatta nedenlerinden biri benim, 1981 yılında bir ziraat fuarında, çabucak Kuzey İrlanda’dan sonra Paris’te gittiğimiz bir tarım fuarında balık avcılarına yönelik bir yelek bulmuştuk. Onları aldık, olta takılan kısımlarını kesip kan kümemizi yazdık, bununla Belfast’a, Kuzey İrlanda’ya gittik. Gerisinden Lübnan’a gittik. O yelek bir anda ticarileşti ve birkaç ay sonra dünyada kimi firmalar fotoğrafçılar ve kameramanlar için yelek üretmeye başladılar. Çıkışı, daha evvelden var olan yalnızca balıkçıların kullandığı bir yelektendi. Onun üzerine gittiğimiz yere nazaran ‘press, prensa, sahafi, habernigar’ üzere yazıları yazarak gazeteci olduğumuzu tanıtmaya başladık.
Kiev’de gördüğümüz arkadaşımı kimsenin eleştirmeye hakkının olmaması lazım, lakin yaptığı riskli bir şey. İkincisi üniforma giymek taraf olduğunuzu gösterir. Sonuçta size ödünç de olsa verilen şeyin üzerine bayrak var. Sizin gazeteci olarak hiçbir yerde taraftar olmamanız gerekir. Gerçi diyeceksiniz ki Türkiye’de Güney Doğu hareketlerinde baktığınız vakit birebir şeyleri görebiliyoruz, kimse de bir şey söylemiyor. Daha evvel ben Türkiye’de 1970’li yıllarda askeri tatbikatlara gidiyordum. Ustamız Ergin Konuksever’di, Ergin Abi asker kökenliydi. Onun gittiği yerlerden aldığı parkalara özeniyordum ben açıkçası, keşke benim de olsa diyordum. Sonraki devirlerde ben de parka sahibi oldum lakin onunla hiçbir vakit cepheye gitmedim. Bunlar bazen bizi taraf üzere gösterebilir. Daha şık görünmek, hoş görünmek yahut bir yerin simgesiyle gördüğünüzde Instagram’da daha çok izlenebileceğinizi zannetmeniz üzere nedenler de var. İnsani tepkiler bunlar, bundan dolayı suçlayamam kimseyi.
Şu anda Türkiye’den o bölgeye çok gazeteci gidiyor. İnşallah hiçbirinin burnu kanamaz, inşallah barış haberlerini en kısa vakitte verirler. Birincisi tek başlarına gitmediklerini biliyorum, gerekli donanımları var, artı Ukrayna bizi tanıyan bir ülke. Hatta bu savaşta Türk Siha’larının vermiş olduğu bir zaferle halkının da sempati duyduğu bir ülke. O yüzden yalnız olmadıklarını biliyorum. Son giden partiye de baktım, gerek büyükelçiliklerin tahliyesi için oraya gönderilen araçlar, gerek oradaki şirketlerin konukseverliği sayesinde kalıyorlar. Bunlar hoş şeyler fakat alışılmış ki buraya en evvel gitmek çok çok daha farklı. Bir de bizim meslektaşları şimdi çok fazla görmedim, yalnızca grup çalışmalarında gördüm. Türkiye’nin çok başarılı foto muhabirleri var milletlerarası alanda çalışan, onların kimi yerlerde fotoğraflarını görüyorum. Dediğim üzere gebe bayanın bombalanan bir hastanede enkazın içinden çıkarılışının, onun yüz tabirinin vereceği ileti çok daha üniversaldir. Sözlerle oynayabilirsiniz, sözcükler değişebilir, yazılar size nazaran, hissinize nazaran değişebilir fakat fotoğrafın gücü bazen çok daha fazla olabiliyor.
– Yarın savaş alanına gidecek bir gazeteciye vereceğiniz tavsiyeler ne olurdu?
Öncelikle gazeteciliği yapan birinin gitmesi lazım. Türkiye’de şu anda kimi arkadaşlarımızın tutum ve davranışları skeçlere bile bahis edilebiliyor, bence yanlış. Zira savaş içinde psikolojiniz her an değişebiliyor. Herkes korkabilir, endişesinden altına da yapabilir, rengi kireçe de dönüşebilir. Kimse az korkuyor, çok korkuyor diye suçlanmasın, bu türlü bir şeye hakkımız yok bizim. Lisan sürçmesi yapabilir, her şeyi unutabilir bunlar olabilir.
Ben kendi hallerimi hatırlıyorum; hiç hatırlayamadığım anlarım da var benim. Ekranlarda kendimi gördüğümde herkes sonraki gün alnımdan öpmeye gelmişti meğerse ben birini kurtarmışım, hatırlamıyorum bile o denli bir şey. İnsanın tutum ve davranışları da o dehşet ortamında değişebilir lakin tavsiyem, birincisi gazetecilikte belirli bir olgunluk müddeti olan insanların bu alanlarda deneyimi olan beşerlerle gitmesi. Bundan sonra savaşın biçiminin değişeceğinin haberlerini verdim ancak umarım değişmez. Zira bugüne kadar gönderdikleri silahların tesirlerini biliyorduk; gönderebileceklerinin tesirlerini bilmiyoruz.
O yüzden gidecek arkadaşların bunları bilmeleri lazım lakin her şeyden evvel yereli çok uygun tanımaları lazım. Bir de gazeteci olduklarını unutmamaları gerekir.
![Steam Envantere Şu An Ulaşılamıyor Hatası [Çözümü] 2024](https://www.gundemtube.com/wp-content/uploads/2023/10/overwatch-2-steame-geliyor-baska-blizzard-oyunlari-da-yolda-vmLvKWNz.jpg "Steam Envantere Şu An Ulaşılamıyor Hatası [Çözümü] 2024")
