Mahfi Eğilmez: Son Gelişmeler Ve Türkiye'ye Mümkün Tesirleri

*Dr. Mahfi Eğilmez

Yükselen Enflasyon, Fed’in Faiz Artırımı ve Nakdî Sıkılaştırma Hazırlığı

Global krizin başlangıcından bu yana gelişmiş ülke merkez bankaları (ABD – Fed, Avrupa – ECB, Birleşik Krallık – BOE ve Japonya – BOJ) tarafından izlenen tahvil satın alma programları sonucunda oluşan geniş çaplı likidite artışının önünde sonunda enflasyonist baskı yaratacağı biliniyordu. Buna karşılık iktisatların resesyona girmesi korkusu enflasyon yaratma endişesinin önüne geçince nakdî genişleme temel siyaset halini aldı. Fed, bu politikayı terk etmeye yöneldikten bir müddet sonra bu sefer pandemi ortaya çıkınca mali sıkılaştırmayı bıraktı ve tekrar mali genişlemeye döndü. Öteki merkez bankaları mali genişlemeye hiç orta vermeden devam ettiler. Ve sonunda beklenen enflasyon kendini gösterdi. ABD’de yüzde 8’lere, Avrupa’da yüzde 6’lara, Birleşik Krallıkta yüzde 6,2’ye gelip dayandı. Bu oranlar gelişme yolundaki ülkeler için fazla sorun oluşturmasa da gelişmiş ülkeler açısından çok yüksek oranlar. Ortalarında hala düşük enflasyona sahip tek ülke olarak Japonya kaldı (yüzde 0,9.)

ABD Merkez Bankası Fed, enflasyondaki yükselişin süreksiz olmadığını ve zaten duraklamasını beklemenin kusur olacağını sonunda kabul etti ve Mart ayı toplantısında, uzun bir ortadan sonra fonlama faizi diye isimlendirilen faizini 0,0 – 0,25’den 0,25 – 0,50’ye yükseltme kararı aldı. Bu kararın akabinde şura üyelerinin geleceğe ait beklentileri de açıklandı. Buna nazaran şura üyelerinin yüklü beklentisi Fed’in bu yıl, bu artış dışında, 4 sefer daha ve gelecek yılda da 4 sefer daha faiz artırımı yapacağı biçiminde oluşmuş görünüyor. Buna ek olarak yapılan açıklamalarda Fed’in mali sıkılaştırmaya da başlayacağı anlaşılıyor. Fed Lideri Powell, karar sonrası bir toplantıda yaptığı konuşmada faiz artırımlarının 0,25 puanın üzerinde olabileceğini vurguladı. Bu gelişmelerden sonra Fed’in 4 Mayıs’taki toplantısında faizi artırması yolundaki piyasa beklentisi yüzde 100’e ulaştı. Beklentilerin dağılımına bakarsak 0,25 puan artırma beklentisi yüzde 32; 0,50 puan artırma beklentisi yüzde 68 olarak karşımıza çıkıyor. Birleşik Krallık Merkez Bankası (BOE), 2021 Aralık ayında başladığı faiz artırımlarına devam ederek Mart ayında faiz oranını 0,75’e yükseltti.

Petrol Fiyatlarının Yükselmesi

2021 Kasımı ayında Brent petrolün varili 68 dolardı. Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle 125 dolar seviyesine yükselen fiyat bugünlerde 110 doların üzerinde seyrediyor. Çok kısa müddette petrol fiyatlarında yaşanan bu harika artış petrol üreten ülkeler için olumlu olmasına karşılık petrol üretmeyip ithal etmek zorunda olan ülkeler için tam bir karabasan oluşturuyor. Emsal bir durum doğalgaz fiyatları için de geçerli. Bu iki kıymetli malın fiyatlarındaki olağandışı artışlar global sistemi son derecede olumsuz etkilemeye başladı. Bu artışlar dünya çapında enflasyonu yükseltirken ticaretin daralmasına ve birçok ülkede büyümenin düşmesin yol açıyor. Bilhassa petrol ve doğalgaz üreten ülkeler dışındaki ülkelerin bu devirde önemli meselelerle karşılaşacakları görülebiliyor.

Rusya’nın Doğalgaz ve Petrolü Kendisine Ambargo Uygulayanlara Rubleyle Satma Kararı

Putin, son devirde kıymetli bir karara imza attı ve Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya ambargo uygulayan ülkelere doğalgaz ve petrol satışını dolar ya da euro yerine rubleyle yapmaya yöneldi. Bu karar, Rusya’dan bu malları alan ülkelerin ellerindeki dolar ve euroyu satıp ruble almasına ve o rubleyle bu malları talep etmesine yol açacak. Piyasada oluşacak ruble talebi de rublenin bedel kazanmasını sağlayacak. Böylelikle Ukrayna savaşıyla birlikte süratle kıymet kaybeden rublenin tekrar (eskisi kadar olmasa bile) kıymet kazanmasına yol açacak.

Bu karar birinci bakışta makul görünse de orta vadede bilhassa Avrupa ülkelerinin alternatif doğalgaz temin imkânlarını zorlamasına neden olacak üzere görünüyor.

Öte yandan fiyatlardaki bu inanılmaz artışla ABD’nin kaya gazı ve kaya petrolü üretmesinin de önü açılmış oluyor. Zira kaya gazı ve kaya petrolü üretmenin maliyeti epey yüksek ve bugünkü fiyatlar bu üretime imkan tanıyor. ABD’nin kaya gazı ve kaya petrolünde dünyanın en büyük rezervlerine sahip bulunuyor. Şayet fiyatlar bu seviyede devam ederse ABD’nin üretimi gerçekleştirmesi ve dünyaya satması kelam konusu. Özetle söylemek gerekirse orta – uzun vadede buy fiyat artışları ABD’nin lehine olacak üzere görünüyor.

Pandemiyle Kırılan Tedarik Zincirinin Savaşla Güzelce Bozulması

Tedarik zinciri (lojistik ağı da deniyor); mal ve hizmetlerin tedarikçiden tüketiciye yanlışsız hareketlerini kapsayan süreci tabir eden bir kavram. Bu sürecin içinde yer alan tertipler, kuruluşlar, şahıslar de sürecin bir kesimi olarak kabul ediliyor.

Pandemi, tedarik zincirinin kırılmasına neden oldu. Bir öbür tabirle tedarikçiden tüketiciye yanlışsız akan bu mal ve hizmet sağlama sürecinin çalışması aksadı. Bu aksama yavaş yavaş toparlanırken bu defa de Ukrayna savaşı gündeme geldi ve süreç yine önemli badirelerle karşılaştı. Bu gelişme de dünya ticaret hacmini olumsuz etkileyecek bir öteki gelişme olarak görülüyor.

Türkiye’nin Bu Gelişmeler Karşısında Durumu

Bütün bu gelişmelerin Türkiye iktisadı üzerinde önemli tesirleri olacak. Gelişmiş ülke merkez bankalarının faizleri artırmaları ve akabinde mali sıkılaştırmaya başlamaları esasen dışarıdan çok yüksek maliyetle fon bulabilen Türkiye’nin borçlanma maliyetlerini uygunca üste çekecek. Bu ay içinde 2 milyar dolarlık tahvil ihracı yapan Hazinenin ödeyeceği faiz yüzde 8,62 ile tarihi bir rekora ulaştı. Bu gelişme cari açık verdiği için dış borçlanmaya muhtaçlığı olan Türkiye açısından epeyce can sıkıcı bir gelişme.

Petrol ve doğalgaz fiyatlarının yükselmesi petrol üretmeyen ülkeler üzere Türkiye için de çok ağır bir maliyet getiriyor. Brent petrol fiyatı 100 USD/Varil seviyesinde devam ederse buradan cari istikrara gelecek maliyet yıllık olarak 15 milyar doları bulacak üzere görünüyor.

Rusya’nın doğalgazı rubleyle satması konusunda aldığı karara Türkiye tabi değil. Zira Türkiye, Rusya’ya uygulanan ambargoda yer almıyor ve tarafsızlığını koruyor. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin tanıdığı imkânları kullanmak ve tarafsız kalmak son yirmi yılın en gerçek dış siyaset uygulamasıydı.

Batı dünyasında Ruslara karşı uygulamaya konulan yasaklamalar, kısıtlamalar turizmde de tesirini gösterecek. Rusların Türkiye’den öbür gidecek çok az yeri kaldı. Buna karşılık rublenin yaşadığı inanılmaz paha kaybı bilhassa orta gelirli Rus turistlerin bu yıl Türkiye’ye gelmesine de pürüz oluşturabilir. Buna karşılık İtalya, Fransa, İspanya kıyılarını tercih eden varlıklı Rus turistler o ülkelerdeki kısıtlamalar nedeniyle Türkiye’ye yönelebilirler.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.

Mahfi Eğilmez: Son gelişmeler ve Türkiye’ye mümkün tesirleri