Mahfi Eğilmez yazdı: İktisatta sokak teorileri

Dr. Mahfi Eğilmez

Sokak kültürünün geliştirdiği en değerli iktisat teorilerinden birisi finanse edildiği sürece cari açık olmaz teorisidir. Bu teori kusursuz bir totoloji örneğidir. Cari açık, finanse edilmeden yaratılamaz. Bir öbür deyişle örneğin ihracattan fazla ithalat yapabilmek için ortadaki farkın finansmanını bulmak gereklidir. Bu farkın finansmanı bulunamayacaksa esasen cari açık oluşmaz. Buradaki sorun cari açığın nasıl finanse edileceğidir.

Faiz Neden Enflasyon Sonuçtur

Göz Atın

Telefon Nasıl Şarj Edilmeli – Telefon Yüzde Kaçta Şarjdan Çıkarılmalı

iPhone Wifi Güvenlik Zayıf Nasıl Düzeltilir

Türkiye iktisadının son otuz yılına damgasını vuran sokak teorilerinin başında gelir. Türk insanı mucizelere inanmaya meraklı olduğu için bu teoriyi sevmiş ve benimsemiştir. Tekraren denenmiş, faiz düşürülmüş olmasına karşılık enflasyon inmek bir yana yükselmiş olsa da tekrar de denenmeye devam edilmektedir. İşin doğrusu enflasyonun yükseldiği yerde faizin de yükseleceğidir, enflasyon düşerse faizin düşeceği halindedir. Aksi olursa yani enflasyon yükseldiği halde faiz düşürülürse enflasyon daha da yükselir.

Cari Açığı Düşürürsek Enflasyon Düşer

Doğruluğunu gösteren hiçbir delil olmamasına rağmen son vakitlerde moda olan teoriler ortasında bu da yer alıyor. Cari açığı olmayan ekonomilerde enflasyon düşük olabileceği üzere cari açığı olan ülkelerde de enflasyon düşük olabiliyor. Aşağıdaki tablo bize cari açığı olan lakin enflasyonu yüksek olmayan (hatta bazısında eksi enflasyon olan) birkaç ülkeyi göstermektedir (Veriler için IMF, World Economic Outlook Database, October 2021):

Cari açık birçok berbatlığın nedenleri ortasında sayılabilir lakin sırf cari açığı düşürerek ekonomiyi düzelmek hatta enflasyon meselesini çözmek mümkün değildir. Enflasyonu düşürmenin yolu, ortalarında cari açığın da bulunduğu riskleri azaltmaktan geçer.

Merkez Bankasının Rezervlerini Kullanalım

Sokaklarda, kahvehanelerde hatta esnaf etraflarında en çok lisana getirilen iktisat teorilerinden birisi de budur: ‘Madem iktisatta sorun var Merkez Bankasının rezervlerini satalım sıkıntıları çözelim.’ Halbuki iktisattaki sıkıntılar merkez bankasında rezervler olduğu için değil muhtemelen kâfi rezerv olmadığı için ortaya çıkmaktadır. Bu da tıpkı faiz enflasyonun nedenidir yaklaşımında olduğu üzere sonuçtan nedene giderek sorunu çözme formülü örneğidir. Türkiye, sokakların sesine uyarak, bu bilim dışı sistemi uygulamış ve Merkez Bankası (swaplar hariç net) rezervlerini eksiye düşürmüştür. Bunun sonucu olarak ta Türkiye’ye döviz girişi süratle gerilemiş, yabancı yatırımcılar paralarını alıp ülkeden çıkmış, kurlar alıp başını gitmiştir.  

Çin’de ve Kore’de de Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü Yok Lakin Onlarda Enflasyon da Yok

Çin ve Güney Kore’nin demokrasiyle yönetilmediği bir gerçek, fakat onlar yıllardır birebir sistemle ve piyasaya saygılı bir biçimde yönetiliyorlar. Yani dünya onları bu sistemle tanımış ve benimsemiş bulunuyor. Sistemin uzun mühlet sabit kalması ve piyasaya saygılı olması iktisat için demokrasiden daha değerlidir. Demokrasiyle ya da demokrasi dışı yollarla ekonomiyi düzeltmenin birçok örneği var. Buna karşılık daima sistemle oynayarak, demokrasiyle demokrasi dışılık ortasında gidip gelerek, riskleri artırarak, piyasaya karışarak ekonomiyi düzeltmenin örneği yok.

İktisatçılar Teklif Yapacaksa İktisat Dışı Hususlara Girmemeli

Sokak teorilerinin en ünlülerinden birisi olan bu teori aslında iktisat ile hudutlu değil. Herkesin sırf uzmanı olduğu alanda konuşmasını öne süren bir teorinin iktisat alanına yansıtılmış hali bu. Meğer toplumsal ve siyasal riskler iktisadın bozulmasına yol açan sorunlar. Bu riskleri yok sayarsanız faizi yükseltmekten yahut düşürmekten mucizeler beklemeye başlarsınız. İktisat siyaseti asla ve katiyetle toplumsal ve siyasal siyasetlerden soyutlanamaz. Soyutlansaydı Türkiye daima faizlerle oynayarak bugün gelişmiş ülkeler ortasında olurdu. O nedenle de toplumsal bilimlerin bir kesimi olan iktisatla uğraşanların olaya bütüncül yaklaşması gerekir. Şayet bir ülkede iktisat toplumsal ve siyasal sıkıntılardan etkileniyorsa, örneğin CDS primi bu nedenlerle yüksekse, o vakit onları yok sayarak sırf faiz ve kurla oynayarak hiçbir şeyi düzeltme imkânı olmaz.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.