Osman Ulagay: Çin Modeli Değil 12 Eylül Modeli

Osman Ulagay

Bugün gelinen noktada Türk Lirası’nın paranın dört temel fonksiyonunu yapamaz hale düşmesine yol açan süreç Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2018 yılının Mayıs ayında, kendinden menkul faiz teorisini Londra’da milletlerarası finans etraflarına anlatmasıyla başladı. Türkiye’nin tek hakimi pozisyonundaki Erdoğan’ın dinleyenleri şaşırtan açıklaması, Türkiye’nin memleketler arası finans etraflarından para bulmasını daha da zorlaştıran bir adım oldu. Türkiye’nin risk primi tırmandı ve Türk lirasındaki kıymet kaybı hızlandı. Bu siyasette ısrar edilince de döviz rezervlerimiz erimeye başladı. 2017 yılından itibaren izlenen, gerekli ıslahatları yapmadan, gerekli dış kaynağı çekemeden, bol keseden ucuz kredi pompalayarak ekonomiyi süratli büyütme uğraşı sonunda bizi bugünlere getirdi.

Son talihi nasıl kaçırdık?

Bu süreçte değerli rol oynayan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, kendi sözüyle “at izinin it izine karıştığı” ortamda, Instagram’da herkesi şaşırtan bir bildiri yayınlayarak misyonunu bırakmak zorunda kaldığını açıklayınca iktisadın idaresinde bir takım değişikliğine gidilmesi çıkmazdan kurtulma umudunu doğurdu. TC Merkez Bankası(TCMB) Başkanlığına getirilen Naci Ağbal’ın aklın yolunu seçerek enflasyonla uğraşa öncelik vereceğini söz etmesi de bu umutları artırdı.

Milletlerarası piyasalar da bu takım değişikliğine çok olumlu reaksiyon verdi lakin ne yazık ki uzun sürmedi bu devir. Saray’dan gelen buyruk bu umutları söndürdü, TCMB’nin başına yeni bir buyruk kulu atandı ve inanca dayalı faiz düşürme siyasetine geri dönüldü. Sayın Erdoğan’ın TCMB’yi faiz indirmeye zorlayan inadı Türk Lirası’nı yerle bir edince de bu fiyaskoyu “yeni bir model denemesi” olarak halka yutturma operasyonu başlatıldı. Paramız pul olunca ihracat patlayacak, cari açığımız kapanacak ve dövizimiz bollaşacaktı. Bu dahice buluş birkaç gün sonra “Çin modeli” olarak anılmaya başlandı.

Kaosa yol açan model denemesi

Çilekeş halkımıza reva görülen bu model denemesinin nelere yol açacağını yaşayarak göreceğiz. Dünyada alay konusu olan faiz düşürme siyaseti nedeniyle savunmasız kalan Türk lirası uçurumdan aşağı yuvarlanınca artık bu fiyaskoyu model diye yutturmaya çalışıyorlar ve lakin kendileri kadar bilgisiz olanları kandırabiliyorlar. Ben iktisatçı geçinip de bu modeli ciddiye alanları eğlenerek izliyorum. İş dünyasında da bu güldürüye isyan edenler giderek çoğalıyor ancak iktidara yaranarak iş bitirenler hala bu uydurmasyon Çin modelinden medet umuyor galiba.

Türk Lirası paranın fonksiyonlarını yapamaz hale gelince parası pula dönen insanlarımızı kobay olarak kullanan bu denemenin yarattığı kaosu herkes her an yaşıyor şu anda. Kimisi elinde kalan son parayı da dolara ya da mala yatırarak yangından mal kaçırmaya çalışırken işyeri sahipleri de hangi malı hangi fiyattan satacaklarını, ithal girdileri nasıl temin edeceklerini kestirmeye çalışıyorlar.

‘Çin modeli’ 12 Eylül’de uygulandı

Türkiye’de artık denenmeye çalışılan çakma Çin modeli 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasında uygulandı aslında. Askeri idare emekçi sendikalarını devre dışı bırakmıştı. Türkiye o devirde şimdi dalgalı kur rejimine geçmediği için 1980’de yapılan büyük devalüasyon gerçek fiyatları aslında aşağı çekmiş ve ihracat atılımı için gerekli ortamı hazırlamıştı.

Askerlerin Turgut Özal’ı iktisadın idaresine getirdiği o periyotta Türkiye’de birinci kere bir ihracat seferberliği yaşandı ve önemli bir ihracat artışı gerçekleşti. 1980’e girerken tıkanan iktisadın 12 Eylül devrinde bir ölçü canlanması Özal’ın ismini öne çıkardı. Askeri idarenin 1982’de misyondan aldığı Özal da bu fırsatı düzgün kıymetlendirerek Anavatan Partisi’ni(ANAP) kurdu. ANAP, 6 Kasım 1983’de yapılan genel seçimden beklenmedik biçimde 1.parti olarak çıkınca da Türkiye’de Özal devri başlamış oldu.

İhracat patladı lakin enflasyon düşmedi

Turgut Özal’ın seçimi kazanmasında “orta direk” diye tanımladığı geniş toplum kısmına refah artışı vadetmesinin rolü büyük olmuştu. Özal, 1970’lerden beri Türkiye’nin başına bela olan yüksek enflasyonu kesinlikle yeneceğini söylüyor ve halkın hayat standardını yükselteceğini tez ediyordu.

Anavatan Partisi iktidarında ihracat artışı sürdü ve iktisadın tabanı genişledi lakin Özal orta direğe verdiği kelamı tutamadı, enflasyonu düşürmeyi başaramadı. Düşük gelirli kesitten yüksek gelirli kesite muazzam bir gelir transferi oldu 1980-86 devrinde. 1987’de yayınlanan “Özal iktisadında paramız pul olurken kim kazandı, kim kaybetti?” başlıklı kitabımda emniyetli datalara dayanarak ortaya koymuştum bu gerçeği.

Merhum Turgut Özal artık başımızdakiler üzere kendini dev aynasında gören, sırf etrafını kuşatan dalkavukları dinleyen ve kendisini eleştirenleri aşağılayan bir siyasetçi değildi. Kelamını ettiğim kitap yayınlanınca beni telefonla arayarak kimi açıklamalar yapmış, enflasyonu yenmek için iktisatta yapısal ıslahatlara gerek olduğunu kabul ettiğini söylemişti bana.

Çakma Çin modeli

Artık çakma Çin modelini yeni keşif üzere sunanlar bu gerçekleri önemsemezler, öğrenmek de istemezler. Zati faizi bir inanç konusu olarak algılayan ve itiraz kabul etmeyen birinin gereksinimi da yok bütün bunlara. İzlenen yanlış siyasetler nedeniyle iktisat derin bir çıkmaza sürüklenince çakma bir tahlil formülü icat edip “Çin modelini deniyoruz”, dersin olur biter. Gerçek olan ise, her taşın altında bir “darbeci” arayan mevcut iktidarın, 12 Eylül askeri idaresinin uyguladığı politikayı Çin modeli diye yutturmak istemesi.

Çin 1980’lere girerken kapitalizmin kimi temel prensiplerini benimseyerek özel ellerde sermaye birikiminin yolunu açınca 20 yıl içinde tarihin en çarpıcı ekonomik dönüşümlerinden birini gerçekleştirdi. Batı dünyası da bu atılıma sermaye, teknoloji ve know how dayanağıyla büyük katkıda bulundu. Çin iktisadının son 20 yılda 77 kat büyüyerek ABD iktisadına rakip hale gelmesinde, Çin’in Batı’nın bilgi ve tecrübe birikiminden azami ölçüde yararlanmasının, bilim ve teknolojiye öncelik vermesinin de büyük hissesi var.

‘Çin modeli’ denince evvel bu özellikler geliyor akla. Artık Türkiye’yi yöneten anlayışın Çin’in bu yaklaşımından ne kadar uzak olduğunu, Batı düşmanlığını körükleyerek kendi çapsızlığını dış düşmanlar edebiyatıyla örtmeye çalıştığını ise cümle alem biliyor.

Bu güldürünün nereye varacağını ben de merak ediyorum açıkçası.

Osman Ulagay: Çin modeli değil 12 Eylül modeli