Türkiye’deki Suriyeliler hakkında şimdiki bilgiler neler?

Türkiye’de yaşayan Suriyeliler, son yıllarda kamuoyunun en fazla tartıştığı bahisler ortasında yer alıyor.

2011 yılından bu yana kamuoyunda, bilhassa de toplumsal medyada Suriyelilerle birçok farklı bilgi paylaşılıyor.

Lakin bu bilgilerin bir kısmı gerçeği yansıtmazken bir kısmı ise yeni datalardan oluşmuyor.

Türkiye’deki Suriyelilerle ilgili merak edilenleri çeşitli kurumların datalarını kullanarak, buralardaki kaynaklarla konuşarak, teyitli olarak ve yeni bilgiler üzerinden bir ortaya getirdik.

Türkiye’de ne kadar Suriyeli yaşıyor?

İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü, Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin sayısıyla ilgili en şimdiki bilgileri 19 Ağustos 2021 tarihinde paylaştı.

2011 yılında Suriye’de başlayan çatışmaların akabinde Türkiye’ye gelmeye başlayan Suriyeliler, ülkede süreksiz muhafaza statüsüyle yaşıyor.

Göç Yönetimi’nin bilgilerine nazaran Türkiye’de bu statüye sahip, kayıtlı 3 milyon 701 bin 584 Suriyeli yaşıyor.

Süreksiz muhafaza statüsüyle Türkiye’de bulunanlar dışında bir de ikamet müsaadesi ile Türkiye’de yaşayan Suriyeliler var.

Bu kesim, ekonomik durumu nispeten daha güzel olan Suriyelilerden oluşuyor.

Bu müsaadeyle Türkiye’de bulunan Suriyeli sayısı ise 97 bin 658.

Bunların yanında Türkiye’ye yasal giriş, çıkış yahut ikamet kurallarını ihlal eden ve sistemsiz göçmen pozisyonunda olan kayıt dışı Suriyeliler de oluyor.

Yasadışı giriş, giriş şartlarının ihlali, vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi, müsaadesiz çalışma yahut yasadışı çıkış nedenleriyle, bulundukları ülkedeki türel statüden mahrum olan bireylere sistemsiz göçmen deniyor.

Suriyelilerin süreksiz müdafaa statüsünden doğan haklarını kullanmaları için bu statüde kayıt yaptırmış olmaları gerekiyor.

Bu yüzden sistemsiz göçmen olan Suriyelilerin, öteki bir ülkeye yasadışı yollarla göçün de ortalarında olduğu çeşitli maksatlarla hareket ettiği ve sayılarının kayıtlı olanlara kıyasla yüksek olmadığı düşünülüyor.

Göç Yönetimi’nin datalarına nazaran 2021 yılında, 19 Ağustos tarihine kadarki müddette 12 bin 328 Suriye asıllı sistemsiz göçmen yakalandı.

2014’te 24 bin 984, 2015’te 73 bin 422, 2016’da 69 bin 755, 2017’de 50 bin 217, 2018’de 34 bin 53, 2019’da 55 bin 236, 2020’de 17 bin 562 sistemsiz Suriyeli göçmen yakalanmıştı.

Getty Images İstanbul’da, Menekşe’de denize giren Suriyeliler

Suriyelilerin ne kadarı kamplarda, ne kadarı kentlerde yaşıyor?

Suriyelilerin kaldığı kampların resmi ismi, süreksiz barınma merkezleri.

Günümüzde Adana, Kahramanmaraş, Kilis ve Osmaniye’de birer, Hatay’da ise üç adet olmak üzere toplam yedi barınma merkezi bulunuyor.

Datalar, kayıtlı Suriyelilerin artık sadece küçük bir kısmının bu merkezlerde yaşadığını gösteriyor.

19 Ağustos 2021 prestijiyle bu merkezlerde yalnızca 53 bin 611 bin Suriyeli yaşıyor.

Kayıtlı Suriyelilerin 3 milyon 647 bin 973’si, barınma merkezlerinde değil kentlerde ikamet ederek hayatlarını sürdürüyor.

Suriyelilerin en çok ve en az yaşadıkları kentler hangileri?

İstanbul, ülkede en büyük Suriyeli nüfusuna sahip kent. Kentte, 530 bin 234 süreksiz müdafaa statüsündeki Suriyeli yaşıyor.

İstanbul’u Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa ve Adana takip ediyor.

Gaziantep’te 455 bin 702, Hatay’da 436 bin 472, Şanlıurfa’da 424 bin 401, Adana’da 253 bin 969 Suriyeli yaşıyor.

Türkiye’de en az Suriyelinin yaşadığı kent ise 24 Suriyeliyi barındıran Bayburt.

Yeniden en az Suriyelinin yaşadığı kentlerden Artvin’de 39, Tunceli’de 44, Iğdır’da 75, Gümüşhane’de 89 Suriyeli ikamet ediyor.

Yerleşik nüfusla karşılaştırıldığında Suriyelilerin en fazla ve en az ağır oldukları yerler nereler?

Yerleşik nüfusla kıyaslandığında Suriyelilerin en ağır yaşadığı kent, Kilis.

Resmi bilgilere nazaran bugün Suriyeli nüfusu ile Kilis’teki vilayet nüfusunu karşılaştırma yüzdesi 74,67.

Göç Yönetimi’nin sitesindeki bu oran, kentin toplam nüfusu içindeki Suriyeli oranını değil, o vilayette yaşayan Türk vatandaşı sayısının yüzde kaçı kadar Suriyeli bulunduğunu gösteriyor.

Bu karşılaştırma yüzdesi Hatay’da yüzde 26,37, Gaziantep’te yüzde 21,85, Şanlıurfa’da yüzde 20,13, Mersin’de yüzde 12,64, Adana’da yüzde 11,31 ve Mardin’de yüzde 10,55.

Suriyelilerin nüfus yoğunluğunun en az olduğu kent ise Artvin.

Artvin’de yaşayan Suriyelilerin nüfusu ile yerleşik kent nüfusunu karşılaştırma yüzdesi yalnızca yüzde 0,02.

Bu; Bayburt’ta yüzde 0,03, Iğdır’da yüzde 0,04, Erzincan’da yüzde 0,05, Giresun, Gümüşhan ve Tunceli’de ise yüzde 0,06

Suriyelilerin yaş ve cinsiyet dağılımı nasıl?

Süreksiz muhafaza statüsündeki Suriyelilerin 1 milyon 991 bin 54’ü yani yüzde 53,79’u erkeklerden, 1 milyon 710 bin 530’u yani yüzde 46,21’i ise bayanlardan oluşuyor.

Yaş dilimi açısından çocuklar ve gençler Suriyelilerin çok büyük bir kısmını oluştururken, 30’lardan sonra yaş ilerledikçe sayı düşüyor.

0 ile 14 yaş ortasındaki Suriyelilerin sayısı, 1 milyon 497 bin 300.

15 – 18 yaş diliminde 257 bin 92 Suriyeli var.

Yani, Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin yüzde 47,39’u 0-18 yaş ortasında.

19-24 yaş ortasında 498 bin 698, 25-29 yaş ortasında 382 bin 690, 30-34 yaş ortasında 288 bin 587, 35-39 yaş ortasında 223 bin 736 Suriyeli bulunuyor.

Yaşı 40 ila 49 yaş arasındakilerin sayısı 275 bin 430, 50 ila 59 arasındakilerin sayısı 161 bin 286.

Yaşı 60’dan büyük Suriyeli sayısı ise 116 bin 765.

Türkiye’de doğan Suriyeli sayısı ne kadar?

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Haziran 2019’da yaptığı açıklamada Türkiye’de 450 bin Suriyeli çocuğun doğduğunu belirtmişti.

Türkiye’de yaşayan 0-4 yaş ortası Suriyeli çocukların sayısı 506 bin 223, 5-9 yaş ortasındaki çocukların sayısı ise 565 bin 787.

Getty Images Adana’daki bir Halk Eğitim Merkezi’nde, Türkçe kursuna katılan Suriyeli çocuklar

Bugüne kadar kaç Suriyeliye Türk vatandaşlığı verildi?

Erdoğan o tarihteki açıklamasında, “Biz bu 110 bin vatandaşlığın dışında başkaları için de bu vatandaşlık sürecini daha da artırma pozisyonundayız. Niçin? Zira bu beşerler, benim ülkemde kaçak, göçek yaşamasın. Vatandaşlık aldığı vakit rastgele bir kurumdan, kuruluştan işini bulsun, çalışsın” demişti.

Sonraki süreçte vatandaşlık verilen Suriyeli sayısıyla ilgili yeni bir açıklama yapılmadı.

Suriyeliler kamu kurumları üzerinden nasıl ve ne kadar mali yardım alıyor?

Suriyeliler kamu kurumları üzerinden farklı yardımlardan yararlanabiliyor.

Çok gayeli bir nakit yardım programı olan Toplumsal Ahenk Yardımı Programı (SUY) bunların en değerlisi.

Avrupa Birliği (AB) tarafından fonlanan SUY programı; Türk Kızılay, Milletlerarası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu, Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı ortasında oluşturulan işbirliğiyle uygulanıyor.

SUY kapsamında, yardım için uygun bulunan ailelere, Halkbank üzerinden Kızılay kart veriliyor ve ailede kayıtlı her fert başına ayda 155 TL yardım yapılıyor.

Bu, programın Kızılay tarafından finanse edildiği manasına gelmiyor.

Program, AB Sivil Müdafaa ve İnsani Yardım Operasyonları Ünitesi (ECHO) tarafından finanse ediliyor.

Kızılay kartlarının üzerinde hem Türkiye’nin hem de AB’nin bayrakları bulunuyor.

Kızılay’ın bu yılın Temmuz ayında yayımladığı infografiğe nazaran Türkiye’de 1 milyon 513 bin 736 yabancı SUY’dan yararlanıyor.

Bu şahısların yüzde 90,7’si yani 1 milyon 372 bin 335’i Suriyeli.

Türkiye’de bu programdan en fazla yararlananların bulunduğu on kent sırasıyla şöyle: Gaziantep, İstanbul, Şanlıurfa, Hatay, Adana, Mersin, Ankara, Konya, Bursa, İzmir.

Yeniden AB tarafından finanse edilen Tamamlayıcı Toplumsal Ahenk Yardımı (T-SUY) ise “iş gücüne yönlendirilmeleri mümkün olmayan en kırılgan bireylerin temel gereksinimlerini onurlu bir formda karşılamalarını sağlamak üzere hazırlanan nakit temelli bir dayanak projesi” olarak tanımlanıyor.

Bu proje kapsamında da 346 bin 929 şahsa nizamlı nakit yardımı yapılıyor.

Projede kişi başı aylık yardım meblağı 250 TL.

Bu projeden yararlananların yüzde 85,9’u yani 298 bin 115 kişi Suriyeli.

Okul çağında çocukları olan ve maddi imkanı kısıtlı Suriyeli aileler, Kurallı Eğitim Yardımı’ndan da (Ş.E.Y.) yararlanabiliyor.

Bu program, AB’ye bağlı ECHO, ABD Dışişleri Bakanlığı ve Norveç Hükümeti tarafından fonlanıyor ve Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Türk Kızılayı ve Birleşmiş Milletler Memleketler arası Çocuklara Yardım Fonu’nun (UNICEF) iş birliğiyle yürütülüyor.

Ş.E.Y. kapsamında kamp dışında yaşayan ailelere, çocuklarının sistemli okula devam etmeleri şartıyla nakit yardımda bulunuluyor.

Buna nazaran ilköğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 45 TL, kız öğrencilere 50 TL, ortaöğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 55 TL, kız öğrencilere aylık 75 TL ödeme yapılıyor.

Kızılay’ın bu yılın Mayıs ayında yayımladığı datalara nazaran Ş.E.Y. kapsamında ulaşılan toplam çocuk sayısı 695 bin 556, aylık ödeme alan çocuk sayısı ise 535 bin 612.

Programdan yararlananların yüzde 85’i yani 591 bin 308 kişi Suriye asıllı.

Getty Images Şanlıurfa’daki bir Suriyeli aile

Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı Vilayet Müdürlükleri kapsamındaki Toplumsal Hizmet Merkezleri de sosyo-ekonomik takviye ve engellilere yönelik meskende bakım hizmeti programlarıyla ilgili müracaatları kabul ediyor.

Suriyeliler vilayetlerde bulunan valilikler tarafından koordine edilen toplumsal yardımlara da başvurabiliyor.

Valiliklerin yönetiminde bulunan Toplumsal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV); tek seferlik nakit yardımı, besin dışı muhtaçlık gereçleri yardımı, kömür yardımı, eğitim, barınma, sıhhat, vb. yardımı talebiyle hazırlanan dilekçeleri pahalandırıyor.

Belediyeler de Suriyelilere yardım sağlayabiliyor. Hangi kriterlere nazaran yardım verildiği, bu yardımların çeşidi ve yoğunluğu belediyelere nazaran değişiklik gösterebiliyor.

Ne kadar Suriyelinin çalışma müsaadesi var?

Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın sitesinde Yabancı Çalışma Müsaadeleri İstatistikleri isimli yıllık raporlar bulunuyor.

Bu raporların sonuncusu 2019’da yayımlanmış.

Raporlardaki datalara nazaran 2011-2019 yılları ortasında çalışma müsaadesi verilen 633 bin 658 bireyden 140 bin 301’u Suriyeli.

Çalışma müsaadesi verilen Suriyeli sayısının bilhassa 2016’dan itibaren arttığı görülüyor.

Bunun nedeninin, süreksiz muhafaza statüsüne sahip Suriyeliler için çalışma müsaadesine müracaat sağlayan 2016 tarihli yönetmelik olduğu düşünülüyor.

Buna nazaran süreksiz müdafaa statüsündeki ve ikamet sahibi Suriyelilere, 2016’da 13 bin 290, 2017’de 20 bin 966, 2018’de 34 bin 573, 2019’da ise 63 bin 789 Suriyeliye çalışma müsaadesi verilmiş.

Suriyelilerin Türkiye’de çalışabilmeleri için çalışma müsaadesine sahip olmaları gerekiyor.

Getty Images Bir ayakkabı atölyesinde çalışan Suriyeli emekçiler

Çalışma müsaadesi başvurusu, patronlar tarafından Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’na yapılıyor.

Patronun bu süreçte belli bir çalışma müsaade harcı da ödemesi gerekiyor. İşe alımdan sonra ise emekçiye en az taban fiyat meblağında ödeme yapılmalı.

Bu alanda muhakkak bir istihdam kotası bulunuyor.

Suriyeli bir personele bakanlıkça çalışma müsaadesi verilmesi halinde bu müsaade, emekçinin süreksiz muhafaza kararı ile kalmasına müsaade verildiği vilayetler için geçerli oluyor. Mevsimlik tarım işi ya da hayvancılıkta ise müracaatla çalışma müsaadesi muafiyeti alınabiliyor.

Sıhhat meslek mensupları için Sıhhat Bakanlığı’ndan, eğitim meslek mensupları için Ulusal Eğitim Bakanlığı’ndan yahut Yükseköğretim Şurası Başkanlığı’ndan ön müsaade alınması gerekiyor.

Türkiye’de ortalarında avukatlık, eczacılık, diş tabipliğinin de bulunduğu kimi mesleklerin yabancılara yasaklı olması durumu, Suriyeliler için de geçerli.

Ne kadar Suriyeli kayıt dışı çalışıyor? Hangi dallarda çalışıyorlar?

Çalışan Suriyelilerin büyük bir kısmın kayıt dışı dallarda çalıştığı görülüyor.

Kimi patronların maliyetten ve evrak işlerinden kaçınmasının kayıt dışı istihdamın artmasına katkısı olduğu düşünülüyor.

BM’ye bağlı Milletlerarası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 2020 yılında, 2017’deki TÜİK datalarına dayanarak hazırladığı ‘Türkiye İşçgücü Piyasasında Suriyeliler’ başlıklı raporunda, çalışma çağındaki 2 milyon Suriyelinin 930 bin kadarının işgücüne katıldığı belirtiliyor.

Raporda, ülkede özgür çalışan dahil 813 bin Suriyelinin çalıştığı belirtildikten sonra Suriyeli çalışanların yüzde 97’den fazlasının kayıt dışı olduğunun kestirim edildiği aktarılıyor.

Suriyelilerin yüzde 46’sının İstanbul’da çalıştığı, bu kenti Adana (Yüzde 9), Bursa (Yüzde 9), Gaziantep (Yüzde 7), Hatay (Yüzde 5), Konya (Yüzde 4), Şanlıurfa (Yüzde 3) ve İzmir’in (Yüzde 3) takip ettiği belirtiliyor.

Rapora nazaran Suriyelilerin yüzde 75’ten fazlası, Türkiye’de yasal haftalık çalışma mühleti olan 45 saatten fazla çalışıyor.

Suriyelilerin ortalama çıkarının minimum fiyatın altında olduğu belirtiliyor.

Tekrar raporda ortalama olarak Türk vatandaşlarının, Suriyelilerden daha fazla fiyat aldıkları; Suriyeliler ortasında, 5-14 yaş ortasındaki çocuk çalışanların sayısının yüksek olduğu ve sayının 127 bin 140 olduğu iddia edildiği de aktarılıyor.

Suriyeliler Türkiye’de ne kadar şirket kurdu?

Ticaret Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran 26 Şubat 2019 tarihi prestijiyle en az bir ortağı Suriye asıllı olan şirket sayısı 15 bin 159.

Bakanlık, kelam konusu şirketlerin en fazla İstanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa’da bulunduğunu, toptan ve perakende alanında faaliyet gösterdiğini aktarıyor.

Suriye asıllı şahısların kurduğu şirketlerde 10 bin 46 Suriyeli istihdam edildiği belirtiliyor.

Getty Images Suriyelilerin işlettiği bir kuyumcu dükkanı

ABD merkezli Building Markets isimli kâr hedefi gütmeyen kuruluşun 2020 tarihli, Türkiye’deki Suriyelilerin ticari işleriyle ilgili raporunda, bu şirketlerin ortalama yedi kişiyi istihdam ettiği, istihdam edilenlerin yaklaşık yüzde 60’nın Suriyeli olduğu öne sürülüyor.

Yeniden raporda bu işletmelerin yüzde 80’inin bir ila dokuz kişi ortasında kişi çalıştıran küçük işletmeler olduğu aktarılıyor.

Suriyelilerin suça karışma oranı ne?

İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Genel Müdürü Abdullah Ayaz 28 Ağustos 2018’de yaptığı açıklamada, Türkiye’de 2014-2017 yılları ortasında yaşanan asayiş kabahatleri içerisinde, Suriyelilerin karıştığı olayların genel olaylar içindeki hissesinin yüzde 1,32 olduğunu, bu sayının 2018’de düştüğünü söylemişti.

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu Ekim 2018’de, “2018 yılının birinci 9 aylık sayılarını veriyorum. Toplam nüfusa oranla Türkiye’de işlenen kabahatlerin oranı yüzde 2,5. Suriyelilerin ise yüzde 0,8” açıklamasını yapmıştı.

Ankara Barosu Mülteci Hakları Merkezi’nin mültecilerle ilgili hazırladığı bir çalışma raporunda; Ankara’da baro için, 2019’da Ceza Muhakamesi Kanunu kapsamında yapılan toplam görevlendirme sayısının 63 bin 156, yabancılara yapılan görevlendirme sayısının 2 bin 363 olduğu belirtiliyor. 2020’de ise toplam görevlendirmelerin 58 bin 540, yabancılar için görevlendirmelerin bin 546 olduğu aktarılıyor.

Raporun kıymetlendirme kısmında bu sayılara dayanılarak, “Yabancılar için yapılan görevlendirmelerin, basında ve toplumsal medyada gösterilmek istenildiği kadar yüksek olmadığı dikkati çekmektedir” sözüne yer veriliyor.

Suriyeliler oy kullanabiliyor mu?

Süreksiz muhafaza statüsündeki Suriyelilerin oy kullanma hakkı bulunmuyor.

Yalnızca vatandaşlık almış Suriyeliler oy kullanabiliyor.

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, bu yılın Aralık ayında yaptığı açıklamada, vatandaşlık verilen 110 bin Suriyeli’den 53 bininin yetişkin, 57 bininin ise çocuk olduğunu söylemişti.

Getty Images Suriye’ye dönenler, hükümet aykırısı kümelerin kontrolündeki alanlara yerleşiyor.

Ülkesine dönen Suriyeli sayısı ne kadar?

İçişleri Bakanlığı yetkilileri devir dönem ülkelerine geri dönen Suriyelilerle ilgili bilgiler paylaşıyor.

İçişleri Bakan Yardımcısı ve Bakanlık Sözcüsü İsmail Çataklı, 5 Haziran 2021’de yaptığı açıklamada, ülkesine geri dönen Suriyeli sayısının 441 bin 571 olduğunu açıkladı.

Suriye’ye dönenler, hükümet tersi kümelerin kontrolündeki alanlara yerleşiyor.

• Altındağ olayları: ‘Battalgazi’de Suriyeliler ekonomik olarak çok güç kazandılar, mahalledeki rahatsızlık ondan’
• Altındağ’da neler yaşandı, mahalle halkı yaşananlar için ne diyor?
• Bolu Belediye Lideri Özcan hakkında soruşturma başlatıldı
• AB Suriyeli göçmenleri ağırlayan ülkelere ek fon sağlanması için uzlaştı
• AB’den Türkiye’ye ‘mülteciler için 3 milyar euro’luk destek’ planı