Akaryakıtta Dev Özel Tüketim Vergisi Artırımını Bakanlık Nasıl Savunuyor? Gerçekte Durum Ne?

Bildiğimiz üzere 16 Temmuz 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile özel tüketim vergisi fiyatları akaryakıt ve motorinde 5 TL, LPG’de ise 4 TL artırılmış bulunuyor. Dövize bağlı olarak daima artan akaryakıt fiyatlarına ek olarak ÖTV kaynaklı yaşanan artışlar toplumun geniş bölümlerince reaksiyon toplamaya devam ediyor. Gelen yansılar üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığı bir basın açıklaması ile yapılan artışı savunsa da, üzerinde tartışılması gereken pek çok öge bulunuyor. Bu yazıda Bakanlık tarafından ortaya atılan argümanların doğruluğu tartışılarak, topluma yansıtılmayan birtakım gizli gerçekler paylaşılıyor.

Bakanlık ÖTV artışının iki sebeple gerçekleştiğini belirtiyor. Birinci olarak sarsıntının bütçeye yarattığı ek maliyetlerin azaltılması, ikinci olarak ise ithal olan bu eserlerin tüketiminin azaltılması ile cari açığın dolaylı yoldan denetim altına alınması amaçlanıyor. 

İlave gelir yaratılması makul bir münasebet olsa da, ÖTV’nin bunun için gerçek bir araç olmadığı açık bir formda biliniyor. Zira ek kaynak gereksiniminin ÖTV üzere dolaylı vergilerin artırılması ile çözülmesi, bu vergilerin adaletsiz yapıları nedeniyle vergi sistemini daha da adaletsiz bir hale getiriyor. Öte yandan yapılan çalışmalar petrol eserlerinin ikameleri olmadığından esnekliklerinin düşük olduğunu, yani fiyat artışına bağlı olarak tüketimlerinin azalmayacağını ortaya koyuyor. Bu nedenle bu artışın Bakanlık’ın dilek ettiği halde cari açığın denetim altına alınmasına takviye olması da mümkün görünmüyor. 

Tüm bu gerçeklerden ötürü olacak ki, Bakanlık ÖTV artışını farklı münasebetlerle de savunmaya devam ediyor. Bu argümanların birincisi; memleketler arası petrol fiyatları ve döviz kurundaki artışlara karşın 2016 yılından bugüne “neredeyse” hiç vergi artışı yapılmamış olması. Meğer ÖTV artışları incelendiğinde durumun bu formda olmadığı ortaya çıkıyor. Örneğin 95 oktan kurşunsuz akaryakıt için litre başına ÖTV fiyatlarına bakıldığında, 2016’da 2,3765 TL meblağında olan ÖTV’nin 2022 yılında 2,5265 TL’ye yükseldiği anlaşılıyor. Motorinde ise 2016’da litre başına 1,7945 TL olan ÖTV, 2022 yılında 2,0559 TL’ye yükselmiş görünüyor. 

Her ne kadar Bakanlık’ın vurguladığı üzere, bu artışlar enflasyon artışlarının altında olsa da, yeni ÖTV meblağları ile taşıma maliyetlerinin artmasına bağlı olarak çabucak her eserin fiyatında artış yaşanacağı gerçeği göz gerisi edilmiş üzere görünüyor. 

Bakanlık ÖTV artışını savunurken, akaryakıt eserlerinden alınan ÖTV’nin; 2016 yılında vergi gelirleri içinde %26,23 olan hissesinin, 2022 yılında %17,84’e düşmesini münasebet gösteriyor. Meğer adaletli bir vergi sistemi için bırakın tek bir dolaylı verginin tek bir kalemindeki azalmayı, tüm dolaylı vergi gelirlerinin toplam vergi gelirleri içindeki hissesinin azaltılmasına çalışılması gerekiyor. Bu açıdan Bakanlık şuurlu bir azalma için çalışmak bir yana, şartlara bağlı olarak yaşanan bu düşüşü telafi edilmesi gereken bir sonuçmuş üzere öne sürüyor. 

Akaryakıt eserlerinden alınan ÖTV için GSYH içindeki hissesine nazaran de bir savunma geliştiren Bakanlık, bu vergi gelirlerinin 2016 yılında GSYH içindeki hissesi %4,58 iken, bu hissenin 2022 yılında %2,80’e düştüğünü öne sürüyor. Meğer AB ülkelerine bakıldığında, bırakın sırf akaryakıt eserlerinden elde edilen ÖTV’yi, tüm eserlerden alınan toplam ÖTV’nin GSYH içindeki hissesinin 2016’dan beri ortalama 0,4 düzeyinde olduğu görülüyor. 

Açıklamasında akaryakıt ve motorinin dolar cinsinden litre fiyatlarına yer vererek bir karşılaştırma yapan Bakanlık, Türkiye’nin hem akaryakıt hem motorinde Avrupa’nın en ucuz 4. ülkesi olduğunu belirtiyor. 

Gerçekten de Türkiye AB üyesi ülkeler içinde en ucuz akaryakıt ve motorini kullanan ülke olarak görülüyor. Lakin bahse direkt fiyat üzerinden yaklaşmak yanlışsız bir karşılaştırma imkânı sağlamıyor. Bu ülkelerden minimum fiyat uygulaması bulunanlarda vatandaşlarının bir aylık taban fiyat ile kaç litre akaryakıt satın alabildikleri incelendiğinde, bilhassa son artıştan sonra Türkiye açısından durumun vahameti daha net bir halde ortaya çıkıyor.