Göğü Omuzlarında Taşıyan Atlas: Fazla Düşünmeden 5 Olumlu Kişilik Özelliğinizi Sayabilir misiniz?

Atlas tasvirlerine baktığımızda omuzlarında bir küreyi taşıdığını görürüz. Bu sebeple Dünya’yı taşıdığını düşünürüz. Bakıldığında Zeus’un Atlas’a verdiği ceza epey acımasız geliyor o denli değil mi? 

Hayatlarımıza baktığımızda, kimilerimiz Zeus’un misyonunu üstlenip, kendi içindeki Atlas’ı tıpkı cezaya çarptırıyor. Kendimize bir diğerine davranmayacağımız hatta bir diğerinin da bize davranmayacağı derecede acımasız davranabiliyoruz.

Günlük hayatımda ve terapi seanslarımda ekseriyetle “Çok fazla düşünmeden 5 olumlu kişilik özelliğinizi sayabilir misiniz?” diye sorarım. Bu soru karşısında genelde bir duraksama yaşanır. Beşe ulaşılamaz ya da kişilik özellikleri yerine somut olarak görülebilen yetenekler söylenir. Yani aslında dışarıdan da görülen ve görülmesini istediğimiz “bizi” yansıtan özellikler söylenir ve bu özellikler gerçekte olan “bizi” yansıtmaz. Lakin 5 olumsuz özelliğinizi söyleyin dediğimizde onları bulmakta, düzgün özelliklerimize oranla daha az zorlanırız. Zira içimizde kendini daima eleştiren ve cezalandıran bir Zeus vardır. 

Utanç ve suçluluk duygusu 

Suçluluk duygusu; gerçekleştirdiğimiz aksiyonların bir sonucuyken, utanç; varoluşumuzla ilgilidir. Utanç benliğimiz ve kişiliğimiz ile ilgili çok temel süreçleri kapsarken, suçluluk duygusu toplum içinde şekillenen dışsal kaynaklı beklentilere dayanan bir denetim düzeneğidir. 

Daha anlaşılır formda açıklarsak; suçluluk hareketlerimizin kendimize yahut bir diğerine ziyan verme olasılığından duyduğumuz rahatsızlığı içerir. “Acaba yeterli bir anne miyim?”, “ Bu davranışımın bir diğerine ziyanı dokunur mu?” formunda telaşları içerir. 

 Utanç ise; çok daha derin ve benliğimize yöneliktir. Değiştirilmesi kolay olmayan ya da imkansız olan varoluşumuzla ilgili bahislerle sıkıntımız vardır. Statü, aile, yetenekler vs. bu kümede yer alır. Hissettiklerimizden ve hayatımızın kesimi olan ve bizi biz yapan özellikleri saklamayla sonuçlanan dert durumunu yansıtır. Sevilmeyeceğimizi yahut hürmet duyulmayacağımızı düşündüğümüz için utanç duyduğumuz kendiliğimizi saklamaya çalışırız. 

Suçlulukta daha ferdi ve kendine yönelik sevgi ve hürmet muhtaçlığı varken, utançta toplumun sevgi ve hürmetini kazanma gereksinimi vardır. Suçluluk ve utanç istikrarda olduğunda sağlıklıdır. Utanç narsizmin hudutlarını belirlerken, suçluluk duygusu toplum içinde oburlarının özgürlük alanını işgal etmenin önüne geçer. Frijda (1986; 1996) suçluluk hissinin toplumla ahenk sürecindeki fonksiyonunu içsel-ruhsal denetim istikametinden ele alarak, bireyin kendini hatalı hissetmesinin, denetimi elinde tutması ile bağlantılı olduğu sonucuna varmıştır. Yani; birey yaşadığı olayda hissettiği acının kaynağını denetim altına aldığında kendini affettirme denetimini de elde eder. Böylelikle suçluluk hissettiği durum hakkında çabalayarak karşı tarafın hürmetini ve dayanağını kazanır.

Utanma sıhhatsiz bir hal aldığında benlikle ilgili sıkıntılar yaşanmasına neden olur. Bireyde; şiddet, unsur berbata kullanımı, grandiyöz sanrılar ( büyüklük fantezileri), depresif his durum ortaya çıkabilir. Bu durumda benlik inşasında ya utanmaya direnç gösterilir ya da utanma ağır olarak hissedilir. Utanmaya direnç gösterildiğinde büyüklenmeci moda bağlı bir benlik, ağır utanma hissedildiği durumlarda da toplumun idealize edildiği ve kişinin kendisinden kuşku duyduğu kırılgan narsisizme neden olur. 

Seidler (1997), benliğin inşasını etkileyen utanma hissinin çeşitlerini şu halde belirlemiştir;

1) Aynalanamama basamağı: Utanma duygusu eksikliği kelam bahsidir. Benlik ve öbürleri ortasındaki farklılaşmanın gerçekleşmediği durumlarda ortaya çıkar. Utanmaya gösterilen direnç sonucu toplumla gerçekleşmesi beklenen ahenk ve oburlarının özgürlük alanına hürmet duyulmaması üzere süreçlerin yaşanması muhtemel hale gelir. 

2) Dışarıya yansıtma basamağı: Birey, benliğini “öteki” üzerinden inşa eder. Kişinin benliğinin oluşmasında idealize ettiği kişi yahut bireylerin fikirleri ve benlikleri tesirli olur. Başkalarının özelliklerini, fikirlerini kendi fikirleriymiş üzere benimser, dışarıya yansıtırlar. 

3) Kendini yansıtma basamağı: Kişinin utanma hissini kendi benliği üzerinden inşa ettiği ve utanmanın yıkıcı olmadığı bir süreci içerir. Utanmanın bağlantıları düzenlediği ve geliştirici olduğu sağlıklı benlik imajını yansıtır. 

Weiss (1986) suçluluk hissini 4 unsurda inceler; 

1) Hayatta kalma suçluluğu: Başkalarından daha güzel kaidelerde hayatta kalma ile ilgilidir. Bu his çoklukla kardeşler yahut ebeveynlere karşılık gelir. Birey maksatlarına ulaşmasının, başkalarına ziyan verdiği inancına sahiptir ve bu mevzuda suçluluk duyar. 

2) Ayrılık suçluluğu: Birey kendi gelişimi için bir ayrılık kararı vermelidir. Ayrılma kararı verdiği obje yahut kişinin ayrıldıktan sonra hayatını devam ettiremeyeceğine dair bilinçdışında oluşturduğu inanca dayanır.

3) Tüm-Güçlü sorumluluk içeren suçluluk duygusu: İlgi objesine duyulan çok sorumluluktur. Hayatta kalma suçluluğu ve ayrılık suçluluğunu da kapsar. 

4) Kendinden nefret etme suçluluğu: Bireyin kendi benliğini cezalandırmasıdır. Bunu olumsuz niyetler, davranışlar ve hislerle yapar. Birey kıymetsiz görüldüğü ortamlardan uzaklaşmak yerine kalma eğiliminde olur. Başkalarını idealize eder. Bu bilhassa ebeveynlerin idealize edildiği, kendi kişiliğinin ise aşağılandığı durumlarda gözlemlenir.

Toplumdaki genel algıya bakıldığında; kendine öncelik vermenin bencillik olarak görüldüğü ve bu özelliklere sahip bireylerin dışlandığını görmekteyiz. Çok fedakârlığın övüldüğü bir bakış açısı içerisinde büyüyoruz. Benliğimize dair paha algımız, “Yardım ettiğin ve önceliği kendine değil, çevrene verdiğin vakit sevilirsin.” Üzerine inşa ediliyor. Pekala, bu türlü mi olmalı?

Hepimiz farklı hayat biçimlerine ve niyet yapılarına sahibiz. Olayları algılayış biçimleri verilen reaksiyonlar şahıstan şahsa nazaran değişiklik gösteriyor. Herkesi sevmemiz ya da herkesin bizi sevmesi ne kadar mümkün? Benliğimizi “öteki” üzerinden inşa ettiğimizde daima bir onay arama durumu içerisine gireriz. Herkesin bizi sevmesi mümkün olamayacağı için de olumsuz bir reaksiyon ile karşılaştığımızda benlik algımız zedelenir ve kendimizi suçlamaya başlarız. 

Toplumla sağlıklı münasebetler kurabilmenin birinci basamağı kendini sevmektir!

Aşırı fedakârlık uygun bir şey üzere görülse de, aslında bir hudut ihlalidir. “Senin için her şeyi yapıyorum. Kendi sonlarımı ihlal ediyorum. Sen de bana tıpkı karşılığı vermelisin.” alt iletisini taşır. Kendimizi güç durumda bırakarak karşı taraf için elimizden geleni yaparız. Birebir ilgi ve fedakârlığı karşı taraftan da bekleyip bulamadığımızda da hayal kırıklığı yaşarız. Böylece kendimize ve “ötekine” hürmetimizi kaybeder ve “alacaklılık” hissi ile yaşarız. 

Aslında bunu toplum prototipi olan ailede öğreniriz. Seanslarda, “Bu hafta kendiniz için ne yaptınız?” sorusunu sorduğumda, bireyler ailenin muhtaçlıklarını gidermeyi ve kendi için vazife olarak gördükleri aktiviteleri saymaya başlıyor. Ailenin muhtaçlıklarını gidermek bireyin benliği ile o kadar bütünleşmiş ki, ferdi sonlar ortadan kalkarak ailenin düzgünlüğü ferdi uygun oluşu yok etmiş. “Ben kimim?” ve “Ne istiyorum?” sorusunu kendinize sormayı deneyin. Verdiğiniz karşılıklar sizi ne kadar yansıtıyor?

Aile ve toplum içinde sağlıklı bir biçimde var olabilmenin yolu;

1) Hudut belirlemek: Diğerleri için yapabileceklerimizin standartının farkında olmak ve kendimizi sıkıntı durumda bırakacak durumlarda hayır diyebilmek. 

2) Yükleri paylaşmak: Yapacağımız işleri paylaşmak, insanlardan yardım istemek muhtaç olduğumuz manasına gelmez. Herkesin dayanağa gereksinimi vardır. Sorumluluk paylaşımı bireyler ortasındaki duygusal bağı güçlendirir. 

3) Kendine vakit ayırmak: Toplum içinde farklı rollere sahibiz. Anne, baba, eş rolü üzere. Lakin bu roller haricinde de bir biz olduğunu unutmamalı ve kendimize vakit ayırmalıyız. 

4) Kendini sevmek: Kusurlarını kabul etmeyi içerir. Birçok vakit kusur konusunda diğerlerine tanıdığımız toleransı kendimize tanımayız. Kusur yaptığımızda, “Bu yanılgıyı bir arkadaşım yapmış olsa ona ne derdim?” sorusunu sorarsak kendimize söylediğimizden çok farklı ve ölçülü karşılıklar verdiğimizi görürüz. Güçlü ve güçsüz yanlarımızın farkına varmak, kendimizi olduğu üzere kabul etmek ve değiştirebildiğimiz özelliklerimizi değiştirmek, denetimimiz dışında olan değiştiremediğimiz özelliklerin bizim farklılığımız olduğunu, bizi özel yaptığını fark etmek gerekir. 

Instagram

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio